G VIL I£ L M I G IL B :ER T f ·

C O L C E S T R. E N S I S,

Medici Regii,

De Mundo nofiroSublunari

PHILOSOPHIA

N 0 V A.

Opus poflhumum,

.Ab .Autheru frAtrt eollefltmJ priJtm &d#fj,jitNm,

.N V .N C

Ex duobus M SS. codicibus editum.

Ex M.11foio viri·perill11/lril

G v IL I l L M 1 Bos• E LL I Equitis aurati &c. & Oratoris apud Fcrderatos Belgas Angli.

4 M S TI .t'O J> .A. JI I•

Apud Ludovicun1 Elzevirium

cl:> I:> c 1.1.

f A H

2'/5D

GVXLIELMVS GILBEllTVS

Melfordien.{is,

Nov;;e hu1us Philofophire

Authoris Frater,

L E C T O R I S.

C

Ha.rtulas &:Codicillos hos indifpofttos, imo potius dilperfos, quzrendo repe­ ri, repertos pro virili compofui; non pro gravitate argumenti, neque pro merito .Authoris: fortaffis etfam nee ex votoHlius fi vixiffi:t: qui certe veritatcm indagatam fuo genio felicius adornaJfet. Ego vero animo h.m:bam, ne fuppri­ mendo argumentum tanti pondcris, ingeniis ad magna propenfis injuriam fa.ce­ rem. Vicic timorem fpes benc merendi, umul &: provoca.mli alios, media.nee pie­ rate , quz in fratrem fummum officium meum exigit , qui me amorc plulquam fratcrno dilexit. Nihil mihi tribui volo prztcr officii curam &. rationcm; illi au­ tem & huic ejus immaturo operi fidem percupio &. memoriam. Tu vero, Lcci:or, quifquis es, <JUi in hoc argumento plus fudaveris, vclin illius gratiam aptius in hoc

opere la.boravcris, mihi gratum feccris.

N O T A.

Mir11bitur fort11Jfo LeiJ,r fr11tr,m Htrumqu, vbe11ri Guili,lm#m. Sed q1111n­ doque id fieri t1p#d Angl,s , nee fine e11ufi,11d r11tiones re&onomiciu J;,18111mi ,6 11/, iii etillm qHi ordinid in populo noninfimi funt,faiunt Anglfr11rum rerum peri• ti ,6 11uthor mihi ,fl G. B. vir longior, -r,it4 dignijfim,u, qui nHper muej/it 11dplNres.

[lariJ!imo'Do'Elijfimoque f/iro,

ANTONIO VIVIANO

Bovinii Domino,

S. D.

I s A A C V s G R V T E R V s.

.

·

Editabatur in{eculiem irehie liber,& P'-!,Jiologiciaudito... rii difcu!Jiones experiri,qute nuncalexercitatif!imamuf que profund;e curiojitatiJ in- dujfriam delicate fapiunt.

[omitatru ei debebatur qenii tutelaris, ut fepu­ blici., judicm conciliaret., & ad)erf,u dicaculam nihi/ non lacejfentis in11iditt malignitatem muni.. retur. Orcun,ifulget quidem dom fli,ca poflhu­ mam(oho/em celebritaJ_ a,ahorM , deprteaicatijfi-. miab experimentali felicitate Magnetici fcruti­

nii. prtt1iideotamen nebula,,quasin Scripta Pa--

7/f z. rente

EPISTOLA

rente fuoorb,., feile exhalat putidatemporiJ ini­ quitM, ellincendM bene advocato Patroni prte­ fcripti numine que ,Ue proculquterendeu , cumte nobi.rnon_{ortuntetemeritas. ojferret, obvia rapienti& in auxilium,Jedratio daret d{ele8u, t-antoin me, tanto inomne1exqui(itiorisJolertite

litenis affeE!u,utamoliri nonlicuerit ingrati vi­ tium:,Ji alio11ota transferrem benevolentite &

'l1indicis alPerjiu tl!},Um petulanti Critica' & be­ nignitlJ habiturte quidquid fortuna , libru inomi­ nata non expertiJ limamJui AuthoriJ, h,c admi­ jitexcufandum. Conatru enim in dijficili mate- ria , & qute ab omni pojleritate Jperat progre_f- fum , nonfniudandtu juft prteeonio, etjt alibi in 'l1itium exciderit; qui & i,felicem librariorum manumJen/it,equa depravatijfime optima exi­ rent) & generofos aujiu non illaudata {ui fiducia injerens ardu,°,J , frui baud pofuit feriore tetatu

profeElu. ln1'eniet enirn ornnis faculilabor, /iin

ViElatt,(,rte angujlias, prte{cindentu alar magna tentaturiJ ingeniu, compingi Jenon patiatur,in

quo

D E D I C A T O R I A,

quo cum !tJude defadet, pervejligaturtulatebras naturtein,ibdita refi-egientu. /lccipeigitur, P'ir clariffeme, quod & Mtecenatu curam depofcit, & obfequii noflri obfidem ex alieno prohare tibi jludet ; cum mea e,ccutienti nihil non occurrat, qu?dlJirtutu vefo:te pretioi,:,par fit,& fong!{Ji­ meinfra tuorwntn me merrtorum mag;utudinem jaceat. Jlale. Middelburgi Zelandite, x l Ka­

/end.:A(oJJemb. c I o I o c L •

• 3 L E c.

L E C T O R I S.

:

VIL I BL M1 Bos w EL LI ma..

gna & jufl:is qurefita meritis gloria fuit apud emditos nofiri temporis. Ille antiqui & nobiliffima apud E­ boracenfes familia oriundus , edu..

cata feliciter in umbris Academicis fiudia mol­ lioris feveriorifque literatutre intulit in Aulre lu­ cem, & augufl:is negotiis paria extra aufi-erita.. tem invidiofi fplendoris habuit cum temperata fummre humanitatis ferenitate. Vt Sceptro fi.. dem probavit & indufiriam , in rebus agendis­ dextre verfatilem, diu apud frederatos Belgas Orat-0r Sereniffimi quondam Anglire Regis , ita Mufis & cujuflibet docl:rinre alumnis fidus af­ fulfit beniiniffimum , afferendre ab injuria feca• Ii, & , qua licuit, fubducendre in ftatiooem ex­ tra tempeftates male conciliatre Cortis. Sed non texo encomium fterile viro nunquaro fa.tis lau... dando , & in maxima temporis infelicitate, qure es nglicaaas fondle turbavit , privatafque 1plius Bofwelli fortunas, habituro prrecones raris Virtutibus dignos. Mihi, dam Phyfiologire huic pauca prrefari volo , libanda hrec fuerunt , & ftringenda orationis compendio in amplas lau­ des patens materies, ut honei1:e gloriarer tam

illuftri

A D L E C T O lt :R M.

illuftri amicitia, & beneficium gemioi MS. co­ dicis agnofcerem , unde t bi, Lecl:or , c ad­ ornata editio. Sed ingeut1 labore confht1t , ve­ xatiffimia molefl:is fpem emergendi tor uenti­ bus , molitio, cum exemplar utrumque a peffi­ ma librariorum , qui latine nefciverunt, n1anu laboraret , ac monfi:ra errorum , fenfui profu n­ dam caliginem offundentium denfe f min ta circumferret. obfirmanda vane attent10 fu1t, cum fatl:idiis vix de vorandis lucl:ari aufa , & in­ fifl:endum pertinaciter di_ligen i leB:io i colla­ tionique , qure accurate abquot1es repet1ta tan­ dem luceth exeruit , ut fenftm patefceret Gilberti

mens e medio tenebricofre & vitioGffimre latini-­

i

tatis , in quam imperitia amanuenfi m fagace Philofophum,& in Phyfica novatur1entem,fat1s bonum alioquin fui interpretem ubi aliunde non impeditus loquitur, compegerat. Nee tamen conjecl:uris fine lafciviente audacia temer co ­ rigendi (qui ingenium Authoris perfp :1.ffe VJ• debar ex libris de Magnete) dum anx1e tndul­ geo ita me geffi, ut, tamedi l ge t bus_jam i .. telligi po!fet, non amplum fat1s fp1c1le&mm. reh­ querim folertire excepturre nofi:ras fat1gat1o es in rumpenda glacie revellendifque obfl:acuh,s in qure protinus diffiliiffet pat eoti cruces inge• nii fugiens. Mathematicas delmeat1ones alterum

exemplar

A D L E C 'r O ll E M.

exemplar duntaxat fatis nitidas & accnrat.as ha.. buit, alterum vel turbatiffimas, vel plane iis ca­ ruit; utrique non confl:itit eadem capitum feries, & fuere hk capita, etfi pauciffima, qure illic fru-­ fl:ra qurefivilfes. Licere in ifl:a confufione aii, quid mihi opinahar , ut tamen auctius quam truncatius prodire voluerim opus. In Methodo examinanda longe remiffior fui, cum viderem late extendendam emendationen1 , fi ex artis

(quam violatam experiebar) norma, ordinands fingula pro naturre claritate, & ageneralioribus

ad fpecialiora progredientis, qureque atfectio­ nes proprietatumque explicationes locis fuis di­ fiincte intexit, reformationen1 aggrederer pa­ trocinio egentem, apud Arbitros tantum in alie­ no, & quidem jufl:e, non permittentes. In otfen­ dicula igitur aut fenfus, aut exactioris eleganria", qure nofiram fugerunt attentionem , & non de-­ futura plufcula reor, facile incidet Lector nafute fafl:idiofus & cenforii fupercilii.Sed ignofcere ho­ mini bus meminerit, gnarus eos d.Jo)..u1Hv 'I,,1rey.""-y,-u,,, fciatque Phyfiologiam ( cui fuprema Authoris manus defuit, fua emendaturi, fi fupervixHfet primis conatibus , qui font totidem velut haud nimis fevere exculfarum meditationum impetus) nee perfectam ab ipfo, neque exafciatam ilia­ boratamque exfl:are nos maluiffe, quam incita-

n1entis

A D L E C "t O ll E M.

mentis fraudare indufl:riam pofieritatis tot per adjumenta confecutre retatis felicius prrefl:itu­ ram, qua Gilberti defeciffe potuit afl:us quidem , fed fortaffis non ubique (ut proaa gens labi fu.. mus , prrefertim in fideoter"-t"-n1luvd!,µ9pa,,) 6- nem fuum affecutus labor. Vnum injicio du-­ bium, quod non extrico, & tanti fi efl:, feliciori­ bus conjectoribus , & ab ifi:a Gilberti lectione, qua jamdiu public-us fuit , iofl:ructioribus eno­ dandum relinquo,Phyfiologia nimirutn hrec,an de Magnete libri (qui omne punctum apud ca­ ftiga tiffimi judicii viros, Galilreum, alias, tule­ runt) prins compofiti finr; non leve momen-­ tum ad hafce de natura difceptationes.videc,r coliegHfe , qua; ifl:ud fuadeant , & habere rurfus

uncle in bane partem indinatior fim , ut fulpen-­ fo affenfu,cum nihil mihi determinare liceat,co­ gar e'1lt;teo. Sed ut iis omiffis ad infl:itutum rever­ tatur oratio, etfi judicium de phyfica '7lf;"-'J"f'-«-7M,. quam damus,non interpono,quod in fpeculatio­ nibus iflis verfaturo & avide-candideque lpucna)..o­

,-.sv'h defero , id tamen celare nolo , opus hoc vi­ ris magnis & famre celeberrim , fcriptaque fru­ gis reprobre non dignantibus otio literario le­ cl:um olim in fcriptis, correctio.ris, nifi fallor, exemplaris, quam funt ilia qure ad nos pervene­ runt , cum fatigare patientiam , & ingenio tor--

*• men-

AD LE CT ORF M.

a

mentum admovere alioguin nolui1fent. llli per• fpicac in Phyficis pra:fertim,ingenio,haud pre.. nitenda: in evolvendo opera: teftimonium de­ derunt, quod integrum e:x uffi1fe cenfeantur, & aliqua vulgaribus opinionibus abhorrentia, calculo fuo comprobata, hinc fparlim citent. In­ veoient fors & alii Iibere philofophantes, neque Peripati maocipia.,quod Iectioni, utque in para­ doxis fieri decet, meditationi elaboratcE pretium fecerit. Mihi fatis erit Nobiliffimi Bofa,elli Ma-­ nibus ita litaffe curata: editionis diligenti£, ne

illosGilberti offendero evulgatione fcripti, quod frater ejus e disjectis codicillis collectum dige­

a

fiumque in artisfyfiema, Methodo , ut dixi, non omnibus probanda, in Regiam Bibliothecam inferre , dedicando Priocipi, aufus eft. Vale & Verulamii complura varii argumenti & lHii in­ edita brevi me, OeiJ.l6,?®-,, expecta latine, qua: in M SS. ex chartaceis BoswelHana: benevolen­ tia:fcriniisad me tranflata , tantum exftaot An­ glice. Vale.

SereniJ!imo Principi

H E N R I C 0

Regnorum Magna: Britannia:, Fraaciz.,

& Hibernia: Ha:redi.

On auderern certe [eljitudini tu:e hoc tantillum munuJ olfem,nijiTefammo cum ftt>Jore,omnium fludioforumindu­

flriamJereniffima fronte accipere fcirem. Li-­ ceat ergomibiprocoefueta tua dementia po/lhu­ rnamhancfratru meiPhilojophiamtibi Jelicare, "JJelin pulilicos ufus exponenJam, 11el in'.Biblio­

theca tua,vere'R.egia , cujlodiendttm.

Celfitudini tu;e

Humillimeaddictiffimuscliens

se.. GV IL IE L M V s Gl L B ER. T Vs.

• * 2, I N-

I N D

C A p I

E X

T V M

I N D E X C A p I T V -. .

:16

•

1;uem ,. b t t .io :z.4, De :eOu.

,Jorib,u injitu viri- z 5. De ,uce o- m ne.

J De teDilru colore• 11n ,ertum 11li- 2 3. D1flfle rum[Qnt1U11tm1e.

6-

DII ell • 1 ,.t._ U# J z Io

1. De Terr&c 1 .J.4 26. De cre/Jtifeulu& lumine. 2 1 I

   L I B R I P R I M I.

   bu,.

   :n;.11!, humore' • z7• De e,wmuv,.u. . . u 3

   
   

   CAFVT J.

   zo. De vacuo fop11r11to. 48

   ,. T,rr11m non provemp• 6 .J.8,Delumin d,luce.Mifae/Jane11.1i +

   lluAre 11111 /IO2 U/I. 11 /o • 'bid.

   1170

   n, · · ,.t._ eminent.111r11m muta- . .•

   21 5

   J- • . .fi , 11tiblls 6- 2 9• De C11 r, e, lgne. l

   Q

   eepto , de pontlere fimul 6- levi-

   d, rer11m Prineipii4 cmptll Nte. 5

   • 2 1. De motu Elementor11m v11Jgo con-

   Vomolo 6, • 'luib111 Je n11tur4

   fi. De tuearruem gmlole,.uDmemp,1t1rt1'bIUc' on-

   30 • Defiotmu 6- rer11m qu11lit11tibtu.

   Philofaphill. P g. 1 .u. D, VM#O fop11rllbili & infop11r11bt-

   J:·l'fc"ubu• o-

   I 29. "•1• De &afore 0,-.t._·e•tactmtrllnu. 216

   J

   t,om 114• • • • De. rerum gener11tione.

   a:

   2.. De veter11m Jimplicit11te 6- 1gno• Ji. 63

   r11nti11, t11m in difaiplini,s 'fUIII» z 3• Telluru n11ttmim ignorant,s Philo• 11rtib#4Mech11nicu. .J. faphi jingeb11nt q1111tuor 11p11d 110s

   3• §!git primui qu11tuor Elementor11 corpor11 , qu& Eleme.nt11 ejfont, 6-

   7 T,rram cirr:11/1,,r,ter mov.en. 1 3 5 , 2 • h Dru, non confl11t in loco fuo , nee .., 3 3. De 1,/ ere.

   direllionem h11 et ;!1Bor,4m d, L I B R.I T E R. T I I.

   }J.eridiem Ac01l1lllic11;w frflem11·

   jinxerit f11bulam , 6- 'J'40modo •n eorporum primord111. 'J:,-

   +·

   hunc Jiem m11nforit opinie. 4 24• De Elementis 6, primu illu 'J"lll•-

   §1.!!otl mundm a C.tm& eirculo tU/. tlllibu,.'fllomodo in mixtu. 7 5

   terr& eentrum elemmtis non fit .is, SeeundlU 'J11Alit11tes corporum non refortw. S ,x iUitprimil, 76

2. §J._1111tuorm1nd11rielem,nt11. 9 z6. Dee11/or1. 17

3. Simplici111lement11 .A.riflo1,lic11 in .i7. Cll/011 ill,toties .4 Philofophiuom- noflro or6e non fllbfiflere. 12 m11nor11tm c01kflu ; <?,Jo '°,.,,"!

7• De Igne. 14 E.kment11ril; c,,lore1111m ,n .A.n1•

11. De .A.er,. .z.z mlllium corp,rib111,unius/11111 ,,.. 51• De .A.erk fabjl11ntill 6- origine Jy- ttm.c•lores. 7'J JJem11te,6, 'fH11nti1111,in n11t11r11. z8. DeC11lore, 'Juid fit, S 2

z8 zg. D, t,llllru aloi,, lier#, ll'JIIIL c§.

,w,

10. De .A.ir1quiljir. 30 ignu. . 8J

1 1• De motu .A.erk. 3I J 0• C11lorem Ji,ri A Solu motu 0-

12. De .A.qua 6- Terr11. 34 11eru contrition,. S 13 • .A.qU11nongener11t11r eJtfr!gor,. 40 31. Clllor non ,ft 'flllllitM, ibid. r 4. De ,lementorum co.ji11one. 41• 3•z .A.tten1111ti,nem humorum pe, 11t 1 S. ti ekmentll il/11 male 111:cept11 , tritionem ji,ri, non pofl c11lorem 11

,x fa/i m11t110 per 'flllllit11tes faM e11lore, /IJeo 11tJimul cum c11lor,

nonfo,nt. 42 e11ufa 11tte111111tionu conj11nll11fi!-

16. Non ,Jfo fkn11m elml,ntis tolum f9

1J,11ti11minterte/Jurem 6- Lu1111111; 33. De Frigore• 90

fotl t11nt11m ,ffluvi11 q111,d111m •f-.,34. De .4.ttrllllion,n11tur11/i. 95

te aut Polo neli 11/iquo 11ut.mun· di, aut _gr11Vit111e 11liqu11.. 1f 3

,. De rlltione 6, n,cej/itate ord1n4_11 ­

t1up.olit11t11 in nlll ra, C,, ,m,­ t11tione p11rt111m11d 1lJ11m &onfar­ mitatem. 145

1 0• §luod mot11,1,globor m /it 11b ipjis globu,nona ffih,ru. 147

11. De tellure d, polu e;,u. 1 jS

12• De motu primi mobilu. 16 7

13• De L#n11 fou telluru{ocill. 170

1+.IH LN.nll. . 173

1 5• De Lun& fubfl11ntia c01lefli. 1 7 S

16. DeLun1.f11cied,m11&ulu. 1 'l'

17, De vla Lunari. 1 78

18.De LH,n& motu. 179

19• '»"" eflintr4 orbom v1rtHtu L - n&, Lu11111,1111tem intr11 orb m v,r­

tutil m11gnetic1,Jive te uru. -i 86 20• }J.unJi motivi fyflem11tu hypothe­ fi,;mundi ulterioru:11.f!roru qu_e 'TJulgofixorum hom,mbus vijib1-

lu fllcies & ornatw,quorum _Plu­

rimor11m difl11mi,·prorf11,1 ,nco­

C A p V T. J.

M

Eteorologi11quidjit•. _Pag. 21

2, De mllterill fubl11mor11m tm·- prej/ionum. 2 u

;. De Cometu. 223

4. Comet/ti fl£/!ill4 fupr11 L111111m effe.

. 236

S• contrainvet1r11111m fuperflitionem de Plllnet11r11m orbibsu , .quos.clXf­ lum voc11t v11lgw /hilofoplum­ tium , t11m'lu11m quint11m 1111tu­ r111», & ejfenti11m immmabilem ,

.'!""Ji d,orum hllbit11culum. 2 3 s

6. $upr11 Lu,u curfam ji,ri c:,, mutll•

ri corpor11. 2 4:.

7. Infr11 Lu1111m cometlU IIUfJU":nfo exifle e. ibid.

8, De L11fleo circulo. z4 7

9. De nllbibu1. z 5 I

1 o. Cur nubes in aere pende11nt. 2 5 z.

11. De pluvili, .i53

LIB RI Q._V A R. T £.

C A p V T J.

[urger, 4' mi!Ji11rior11m p111fco- 3 •s

r11m llhitudinem. 43

De .A.ttr11lli1,ne),dolor,. 99

gnit&, nullu m1uh 11rum 11ut ft•larum m11them11t1c11rum te-

VEntu, nonfit 11bexludmione c11/ii11

1 1• De Ekmentorum inter fa proportio- L I B R I S E C V N D I,

nib,u 6, 'fUllntit11tib1H. 44

chnil pervi&. 192

21 • .A.TJ lumen Solu toll11t ajpellum fl l­

ej,ficr:11. Pag.254

2.. Principium matw Ve1Jtor11m non/it

1 8. Non effe mixtur1H Elementor11m,11t ne'l'" f#lllit111um , cum. corpor11 g1ner11nt11r. 46

CA p V T I,

D

E tellllril fabfl11111ill fonfibili. Pag.

107

lllrllm in di,,vet/otieu terr4 1l­ luminatt1 aSole, iilolMminefon- fam oculorum perturbet. J 9 S

A loco [uperiori. 2 S 9

; . De ventorum obfervationib,u,1.60

4. De ventorum qu11lit11tibui,.diflin­

., 1 - D, '!"'t•gr11vi111116, 1,-r.,ium.ibid. z. t llHril u,o.

:,2;. D, motu Solu 6- terr1.. 1 96

tiionibu1 , 6, temt1er11tuns. z6 1

**; 5._Dg

INDEX C

s.1'1 Ylnli1 Ori1ntt,/ib111. 26 s

6. D, V,ntis Meridiom,1ib11,1. ibid.

7- D, v,ntil s,pt1n1,io1111lib111. 266

8, D, Yentis o,,id,nt11libru. ibid.

51. D, Obfarv"tionib,u Mlt1or1Jgr11pbi'• cis 11nnor11m. .z.67

10, D1lride. 270

1 J. S,eunilm t,retu Mn ,fl primi ido­ lum,qU1JdinJJ,eeulis t,ppojit, ,1,_ m.onftrt,ri pot,rit. 2 70

1 2. D, 11rc11 five de Iride. 2 7 1

13. D,Iridis ee/oribm c§t pojitunib111.

273

L I B 1l I Q_ V I N T I.

C • P v T r.

D

:E fontium obfarv11tioniJu,. Pag.

277

a. De fontibm. .z.78

3. De fontium interitu 6, eorum dif fimilitudinibtu v11rii1, e§,terr11- r11m lfb11q11i1 r»ut11tione. 2h

4. De fontibus fUibufdAm tempor11- rii1. .z.84

s. FontesamontiblM e§, tJ#llrl, ibid.

1. Demontiumcaufo. 292

2. De mt,ri, "tJ""• e§, t11r111r.o. 29 J

s. De m11ri1 folfadin,. 294

!>• §1!!1. fit 'flirt, et1ufo folfadinis m11- ris. .z.97

10. De ,nt,ri11.Jlu ,fluxu 6, rejluxu.

.1.98

A l' I T V M.

1 •. ohfeM1111iorm 11111.ft11m "'""" p,,.- tinentes. 300

I 2. obfoMJ11tione1ft,,.::11,1mt,ri1. Jo .z.

I 3. §/..,U& L111111 , 1111t qu,d punS11m ca1•

Ii f11eilltJIIIXum, 'Jtlod r,fluxum.

303

14. Luu non CDmmDVII m11rita p,r lu­ men , nee prPprimn, nee .; Solt, mutt1t,tum. 304

1 s.HoriJ:..ontis line11nu/Ji,u ,JI momen­

ti,ut nequ,circuli pllji1ion11m'tlll­ lent quieq1111m in 1.Jl•,un t,mpo­ rib111 diflinguendis. 3 o S

16, 'Flt1x111 6, r,flux11,1 m11ris c11t1fo ejl

,m,1111 terr& 6, tlil4rlUI re'flollltio• q11em"dmodum c,,LUNI, 306

17. C11•fa v11riet11tNmjlux111 6, ,,,...

c,,,.

xm, in m11ri " LNn4 in meri- Jim,o, 3 IO

1 8. ,, 'tlllriet11te jNXUI, 3 I I

1 9. Cur in pleniltmio c,, nt1vil11nio mll•

jores fo,nt ,iftu, tJ#llm in q1111dris.

312:

20. De1.Jlu fontium. 3 1 3

2 1 • §1!!1.fliones • rei n4Ntic1, p,ri#s di­ fautiend& , ut c,rti,u inn,tefa11t t:Aufoflu,tw e:!,, reflux"' in m11ri.

314

22, uod lapides hre'fli t,mpore gene­ rMJtur, deque c,leri rerum i;,111- pides met11morphofi. 3 r f D, 11iris ft111• ej•ft'" pruognitio-

'" 4T&ll1Jlf. G G•

I

PHYSIOLOGI.£

N O V A

CONTRA ARISTOTELEM.

L I B E R P R I .M. Y S.

C A P v T P a I M v M.

l!l.!!omodo , cfr .1 q11ib111 , at DAl#1'4 cfr '"""' principiil

c ta Philofiphia.

Vi primis in natura hominibus exacl:am rcrum omnium & fcientiarum cognitio­ nem, artefve & fcientias excultas, defu­ per infufas exiftimant, manifefto quidem illi errore (licet ingenuo & pietate qua.

-...s. dam pleno, quod Patrum primorum fa­

mam & memoriam eo amplius colant) defipere viden­ tur. Mofes, vel ipfa fcriptorum antiquitate venerabilis, poft decimas in terra generationcs Jubal ofl:endit Mu­ fices inftitutorem & magiftrum ; Tubalcain fabrum & rei metallicz opificem fabrilem : (artem fumme neceffa­ riam ;) Muficam vero concentuum , harmonizve illece.. bris jucundiffimam. Latebant tamen adhuc naturalis Philofophia, fiderum fcientia c:rterzque artes Mathe.

:Err11t11 Ty,pogr11pbi,11 fie eorrig11ntnr.

P

.Ag. r3. Un. ,.t,g,orgyas.ibitL lin. 1;. phantaffica.p. I+ /ii,.J'. O'l:Uus,p. 16. l>,.e. judi- ·

1,.

cium. ibid. l, :.,.diapbanumquc &. p.10. l. n. d,k:p.86. /.1 6 ffu1dam. f!• 104 .. /. 8. co­ hzrentiamque.p. 12.0,/, H • color. p. 13 ;, l. 32.. operlunt, p. r34, /. 1. gradus. ibid.I. 16, idonee.ibiil l. u. verifimilius.,.1,s. /. J1•vero.p. 2,09. /, S • diapbanei1atis. p. u,;. L 14. impuffil:. p. 2.3,. I. 12.. Albategnius. ibid. L 16. Diggcf10. p. 2.38. l. 10. judicant. p, 141. /. 3. e ra noftra ornarnr p, 156.I. H• negotiat?ri,p. U3, l.9. Ca:cias. p. z.78. I. 1S,incideri1,

iltul. L u;tranleat.p, 199. /. 1s, cdcrc nolu1t, I• Jo 4. l, 1, a Lwia fiat, JI• JU,/. 1S.adve­

aicmes aqiw p. 312.. /. in.quadraturis.

matica:; inhorruit terra fylvis, fierilis jacebat in campis

arena ; homines nudi , indo&i, vagi. Tandem cum ex dominatu, legibus licet pauciffimis &heroum quorun­ dam virtute & imperio, gens quzdam fubacl:a fuit, con.. currentibus ingeniis, de fermonibus, de literis, & fcri­

pturis crepit inquiri. atque a talibus initiis ubi ad majora

PHY-

A pro.

2, PHYSIOLOGI1£

progrelfum , prodiit in lucem Arirhmetica ars, fimulque Geometria: fundamentajafra: paulo poft temporum ha­ bita: rationes, & Aftronomia: obfervationes nonriulla: in­ fi.iruta: font.Longe vero pofi.ea de principiis rerum. varie atl:um & difputatum efi: per Alfyriorum , Perfarum , &; JEgyptiorum regna, terrarum pra:cipua qnadam fa:cun­ ditate, fluviorum & portllum commoditlimis receptibus opporruna. Vt primum fortium virorum tyrannide ve­ tus illa & prava libertas (quam nunc dierum in quibuf­ dam indigenis indomitisanimadvertimus) debellatis po­ pulis fublata fuit; illa quidem infi.ituta font imperia., in quibus artes ad civilem vitam colendam necelfaria: in­ quiri creperunt. Atque hinc inde tamquam per gradus inter mortales crevit fapientia, fapientibnfque honos in­ ftitutus, qui de divinarum humanarumque rerum cau­ fis inquirerent; quales apud Perfas Magi, Babylonios & Alfyrios Chalda:i , Indos Gymnofoph1fi.a:, JEgyptios Sacerdores , Iud:r:os Prophetz , Britannos ac Gallos Druides 2 Gr.ecos Philofophi. Horum tandem crepit mentes variis curis & cogitationibus perfi.ringere (c1,1m univerfam rerum naturam,ad terrre globum pofiram,per­ petuis mutationibus deftinatam animadverrilfent) qui­ bus principiis, quibufve caufis, mundus perpetuo fuis ind viduis propagatus, nunquam ex toto confenefccret, fe,: n dies nova: veteribus fuccederent rerum facies, to­ tufque continua vici.ffitudine oi-naretur.

CAPVT IL

De Yeter11mjimplicitate &ignorantia ,tamindi{cipliniJ, quam artihm Mechanicu.

C Ommunem nobis cum parentibus primis natura: le­

L I B E It I. ,

a

vivendum incitamur? r_emcra e imp urn, irnpugn re aur fa8::o, aut di&o, hommu eft d1lfolut1 & pra:pofi.eri. An­ tiqua vero Deo data religionis dogmata, fan8::a & per­ petua, lacerare fine fcelcre quifpiam non potefi. In aliis exercere fefe & fuas vires , divina potentia conce.ffit , va- riifque modis cruciari. ·

Haud facilem voluit pttter ipfe colendi

Ej[e viam , e111'is ac11ens mort11li cord,1,. . .

feculi prioris faciem,ranquarn m (peculo, mtuen c ­ pit, morem vivendi, arrcs :onfuet 1 1 es a Indo nav1- get occidentales, illos fc1 1cet qm m mt1rn1s d1terra­ neis partibus aliorum nee gum , n c artes d1d1cerunt. Tales fere, licet artem milnarem aliquanrulum callue­ rint , fuere Britanni hello cum Julio Ca:fare Britannico, Germani, Galli, Hifpani, Itali priufqttam Roma flore­ ret ; Gra:cia etiam , qu::£ ca:teros omnes Barbarus nomi­ nabat, fuam etiam agnovit barbaricrn ; fie tempora mutttn­ tur & nos m11tam11r in illis. Nam in pr:rcipuis olim civita­ tibus, quanquam ill.e amplillima:, a:dibu{que freq en­ tibus vaftiffirna: extiterunt, pauca: ramen humamores aut mechanicz artes inventre : perfecl:z vero aut abfo­ lutre nulla:. nee rem fere rufiicam agnofcebant ullam ; pra:ter quam fylva: fponte, in pafcuif ue pe:ora dabant. Neque magis Heroum , aut Deorum mnotmt farna, nu merufque autl:us, decretiq e h nor s culr (que, quam quos in tanta fimplicitare & md_1ge1ma, bd1rorum quo­ rundam inventa , & quafi rud1menta, m cornmunem hominum utilitatem aperuerunt. Apollinis reverenda & inclyta farna efi , quod Medicin _m prorf s ignora primus indicarit; veluti & JEfculapu, & H1ppocrat1s. Cadmus metallorum con.flaturarn invenit; Ceres cultum terra: & fruges ; Minerva olivam , Mercurius lyram.

gem, qua bono cuique monfirante genio ad bene

viven-

A 2..

CA-

4 METEOllot..oc1.JE

.1

L 1 B E 1t

I. 5

CAPVT III.

.ft.It.is primm _elementorum finxerit fa/;11/4m ,&q11;m6J0

m htlnc diem mllnflrit opinio.

C H ld_a!"i,& is li_nitim Magi, omnium in difcipliuis prim1, max1me 111 vot1s habuerunc fupremi Numinis

culrum_c l°.rum m?tus & _effic_ientias cognofcere. At yptu,cahgmofi huJus ccrh or 1fque i_nortalium partes,

& mfitas caufas , legefque plamus ed1fcere infudabant

are& mate iam quandam principiam rerum fuiffe: atque ex ea demceps quaruor elementa difcreta, perfe­ cl:afque complures animantes,Solem & Lunam deos elfe lterumque Olirim, alteram Him appellatos, exprimer: 111°.s P:r fcarabeum , dracone , accipitrem , aliaque ammaha, _Ma etbus autor efi m naturalium epitome,& Heca reus m_ pnmo de h:gyptiorum philofophia. Ab his edocb <?rrec1 hanc philofophandi rationem ut plurimum

amplex1 font,ut Anaxagoras, Empedocles.Tandem Ari­

fi:?teles, cum mu!ta & quidem meliori quam quifquam ah s method fcn lilfet, (9uanquam pauciffima de tanta totms ?atur l s P ilofoph1x, bafi, idque obiter folum,) authori as v1n, hbrorum docl:rina haud contemnenda, f nt nnam de quatuor leme t?rum numero, fitu, qua­ 1cat1bus,conce tam pnus opm1one tantum, in pofierum

!

m hun ufque diem, adeo omni um animis tanquam inii.. tam& mnatain_ confirmavit, ut nemo unquam earn evel­ lere aut_ vol_ucnt aut potuerit; quanquam foere fem per nonnulh qm earn defe_rerent, & Academicis fe adjunge­ re.nt. andem tamen,mfrante Galeno, urgentibus exinde Med1c1s,totus hie inferior mundus admirabili mecamor­ pholi, long aliter quam apud feculum prius, in quacuor elementa d1geftus confpiciebatur: tune omnesin hxc

'Verba

verba jurare oporcuit, tune ad religionis normam docen­

di & dilferendi forma redacl:a eft,& mandatum has etiam

juventuti nugas o.fferre, fingulafque bonarum literarum fcholas decrecum intravit , i;fedixit, Arijloteks dixit, Gllle­ n11,1dicit. exivit difcipulus quid diceret inftrucl:us; quid

faceret ignorans plane & infcius. -i po ra es f edi in pater agnovit illam terrct , aquct , aens , 1gms , a phmm1s varie agitatam philofophiam : lli tamen non gn_ope­ re infiftendum judicavit ; velut1 de natura homm1s hbro, cum rerufifiet quafdam opiniones fufficere , quod hz grrecula quadam apud plebem garruli ace traltatz fine fru6h1 ingenia torquerent: neque amplms de rerum cau­ fis principiifque,qureren um, fe daridam omn_em ope­ ram ut ea , qua! a Majonbus trad1ta font, probe intellecta & perfpet1:a forent. Vnde tot Interpr:ces, Co e?ta­ tores , expofitores , qui plerumque et1am ex mm1m1s & abfurdiffimis integra vol nmina conderent,przclarumque quid in philofophia P!zftitifie .' & tanquam vitl:oriam r:­ portalfe viderentur, b contrarietacc:s quafifam, quas ph1- lofopbt1s per errorem & infcitiam f riptis a_d ifc 1iffet, illi verborum quorundam velamentts & d1fl:mcl:1onum fucis, tanquam congruentia undique & abfoluta conci­ liare polfent.Q,_!!are his tot tali us fropugnat?ribus pro­ pagata efi opinio, crefcebatque md._1es m ho mu m n­ tibus : quod facilis etiam & exped1ta, muhercuhs , hp­ pis & tonforibus manifefta. is enim , ut quatu r comprehendilfet elementa, m unoquo9ue prred 1:11- nantes qualitates, tum inter le confonant1as , non tl1co plurima profiteri, rerum caufas rimari, morb ru1_11 finml ac medicinarum proprietates, plantarum , !brpmm , a­ nimalium naturas perfpeltas & e:xploracas habere con­ tendebat? at quam jejune, quam puerilitei:_, qua 1 arro­ ganter? His foncibus derivata Iues non folum nmverfam

A , Phi-

6 METEOROLOGij£

Philofophiam notiorifque mundi fcientiam inquinavit, led alte adfcendens crelorum afl:rorumque legibus cla­ dem non mediocrem intulit. Afhologi enim non tam imprudenter, quam infane, Trigonis fois elememarias qualitates attribuunt, quatuorque infiituunt pro quacuor elementis; atque ejus farina: plurima in Alhologia, fcien­ tiarum regina, ab indotlis ariolis .ficl:a font. in & ad ftnltiores ufque Alchyrnifias delapfa efl: iftius phiJofo­ phire infania, qui ut certius faHant, fe ita compofita re­ fcindere, & ignibus dividere polfe contendum, ut ex his quatuor elementa feparatim extrahere, non maois ine­ pt,e quam arroganter , pr:rdicent. Medicoru vero campos, hortofque omnes tam Gra::corum, quam Ara­ bum, & Latinorum fie irrigavit elernentarius ifte fluvius, nee non fubterraneam omnem fubfiantiam, unde me­ tallica res eruitur: ut nulla in ufum conferri jam poffit medicina, cujus proprietates non inde qua:ranmr. Lon­ ge aliter quam bonus Hippocrates, qui nufquam primo­ nun elementorum inania phantafmata in dubiis& abdi­ tis aperiendis perfequitur; qui calidi, frigidi, humidi,

a

& ficci appellationes implorationefque perpetuas repu­ diaffet, fi pra:vidilfet errores, fl:ultitias, & ruinas, illorum occafione in Medicam facultatem pofiea incrodud:as; Aue illuftris Diofcoridcs, qui fimplicium vires, abfque inani elcmentaria arrogantia , magnis Jaboribus egregie pofteritati indicavit; quo cum Galenus, univerfum de

fimplicium medicamentorum facultatibus librum ex­ fcriplilfet, pra:clare fe fad:italfe putat, quod elemencarias caufas inferuHfet.

Hi igitur jam duo philofophire patroni Ariftoteles & Galenus, tanquam Dii in v eneratione funt, fcholas re­ gunt omnes; ille,(quod fato quodam,utinter mundi Mo­ liarchas Alexander ejus difcipulus, fie inter philofophos

Ari-

L 1 n E R I. 7

a

Atiftoteles , gratiam & imperium eff t natl:us ) Med cos etiam rationales & Phyficos omnes ID fuam fen ent1am traxit. Galenus autem, qui apud Eur pz_ s Medico pa­ ri felicitate tril1mphabat, eifdem arm1s, iifdem auxilus, Empiricos , methodicos, c.ete. ofque omn s , tanq am certiffimis ad vincendum ftudus, debellav1t•. Adeo t ca:teris explo.fis , publice jam nunc permulta m fchohs omnibus ejus monumenta fola, aut fuorum fetl:atorum ac imitat rum dogmata, tanquam impenfz virtutis tr ... phrea fped:aremur. Nec_quifquam u_nquam repertus fu1t purpuratus magifter , qm non mord1cus vel un quam­ queconclufionem defenderet, ve_l faltem conc hare. , & ab injuriis defendere infudaret. S c namque apud MaJo­ res noftros , maxime bonarum artmm naufrag10 , przva­ lebant Majorum placita , ut nil nifi quod patres enle­ bant , fapere , nili qu s publice in anir volebat , hcer_et. Ob eamqu'? caufam a Gothorum illuv1e, qua cuncl:a 111- fana barbarie inhorruere, ufque ad Avos no r?s .' cum rurfus emergere litera:: & ingenia c<rper , ?1h1l mven. tum obfervatum fere nihtl, cuntla cahgme & tene. bris bfcurata delitefcebant. At pofterior ha:c _a:ras , e ­ plofis Barbaris, Gra:cos & Latinos probe qu1dem p_n fl:ino ornatui & decori reftitui curavit. Refi:at , fi. 1lh minus vete fcripferunt, & quo minores minufque e­ lebres effe6l:us nofl:ri Sophi przfiare potuerunt, meh?,.. ribus & frugiferis infiitutis , non novitate contemnend1s, (nihil namque vere novum , quo1 ver m, ed a zter­ no perfetlum, licet miferis mortahbus mat1d1tum,1 tanto fl:udiofius ad fanitatem reducantur, fru&umque ferat Philofophia: ne Barbaris amplius, Paracelfifrarum au­

a

daculis rabulis (quanquam non defu t Par elfo foa en.

comia) ab idiotis, plebe ubique & 1mper t1s_, tanquam inutiles & rerum imperiti verbaque dantes JUd1centur.

CA-

8 METEOROLOGiiE

CA p V T I v.

.f<.!!.,"l Mtmdm a L11n.e circ11ltJ 4d Terr,1 centr11m elemmtis mm fit refort111.

a

DEfupe!i_s '- mundiqne fuperni regionibas facra & ve. nerab1hs a Deo accepta do6hina, quz mirz zter

a

nitatis arcana, longius fenlibus nofrris remota, fcruca.. tur, Ccelorum fopra namra: all:us fplendorem, mirin­ camque e.lfentiam, ut & czlicolarum beatitudinem, & felicitatem a:gris morralibus iumme detideratam , do­ cet, & inepte Philofophos dividere Mundum in ca:le­ ftem & elementarem arguit. Quare & recentiores Phi­ Jofophi de remotioribus nobis corporibus, Luna, So­ le'.erronibus .fix fque fr llis multa profiteri, eaque ex qumta& nob1hon e.lfent1a confrare acriter concendupt; eoq.ue magis, quod Peripatetici omnes fimplicem eo­ rum e.lfe naturam & immutabilem , nofrram vero infra Lunam pofitam , licet in ea fimplicia qua:dam corpora onfifrercnt, tamen perpetuis mutationibus obnoxiam, mconfrantem, fordidiorem , & magis infamem fratuunt. Acceffit etiam & derivatus eft ex Mathematicorum A ..

ftr nomor tmque ingeniis inventifque, licet probe infriJ tut1s, grav1ffimus error : qnod cum ilHlincatum& circu• l rum quorundam vias curfufque, quibus a.frra fuis limi-­

tr u f rantu J ad motnum calcnlum fuppofuiffent: otiofi h1fc1oh, ex ahorum fem per laboribus & fondamentis de­ pravat s fuas leges infrituentes, fpha:-ras inducunt corpo­ reas, circulatas, concavaras, convexatas mirabili artincio, eoque magis mirabiles, quod fingi vix po.lfunt mareriales abfque miris a·bfurditatibus. Q!!os tamen circulos ad Vererum hypothefes probe inventos novirnus, atque cum illi his viis & lineis incitari remotiora corpora de•

mon-

LIBER I. !)

a

monfl::raffent, hi fuarum fphzrarum fubfrantiis deporta­ ri,& tanquam fufrineri, & rorari fomniant. Q.!!are deter­ minatum volunt, concavo Luna: ad futnmum nrma­ menti , omnia pura , perfell:a, immutabi ia re fria; infra vero, regionem elementarem omnibus m;urus ob­ noxiam, corruptibilem, & inq inatam :_q od. ut vanum efr & falfum,ita mundum fenfibdem fie d1ftmx1.lfe,ut nul­ la e.lfet in eo comparatio aut proportio , ridiculum. Quid unitas cum millibus , quid granum tritici cum modio, quid elementaris eorum phantafrica moles, cum univer­ fa rerum natura comparatur, quz ne nominari quidem cum ilia, meretur? Apud Indos occidentales Infulz font

.exigua: 2 quibus natura duri r c°:nll:a negavit, infortu­ natxque dicuntur, vera:que m el ces font cz er r m o­ mnium Provinciarum refpe6:u; 1g1tur apte qu1s d1frmxe­ rit terrarum orbem, in frugiferum orbem & infortunatai has infulas

C A p V T v.

4t11or 'IJ(}n Jari elemmt11.•

P

Ofl::ea quam elemenraquzdam effe,I cetnec puranec omnino fimplicia,receptum ab ommbus fuerat: Grz­

ci Philofophi ( ut tune ferebat humana mpli_citas aut

" quod novis ingeniis homines in re literar1a facbofi fe1pfos

vulgo ofrentarent) mirifi.ce de elementorum numtro pofieffione digladiabantuf.Ignemf Ium fovebat Heracli­ tus. at huic contrarius Thales Mdefius aquam tantum ad ittit . alii aerem ftatuunt : Anaximander vero me­ dium qu ddam inter ignem & aerem, i ne denfius, aerc

.rarius. Atque hi parci admodum & dun, unum ta tum, nonquaruor, elementa mortalibu oncedunt. Alu ver

.numernm varie auxerunt, velut1 1gnem & terram J alu

· B ignem,

IO METEOR O LOG I 1£

ignem, terram , & aquam ; alii ignem , terram , & ae­ rem ; Zoroafter aerem, aquam, terram ; Empedocles ignem, aerem, aquam, terram, ex quibus corpora o­ rirentur per concretionem & fecretionem. Petipatetici quacuor illa conftituunt elementa , in quibus materia in­ feparabilis ineft, qu:E contrariis qualitatibus fubjicitur, uncle invicem ignis, aer, aqua, terra, tranfmutancur & alterantur. Horum differenti:E funt qualitates primz, quz tacl:u percipiuntur. Neque enim candore aut nigro­ re, dulcore vel amarore, nee ulla qualitatum contraria­ rum, quz fub fenfum cadunt, elementa fumenda effe volunt; quz quod illam vim habent, ut & faciant inter fe, & ferant, (permifcentur enim interfe, aliaque in alia fe vertunt per qualitates) calore, frigorc, humore, fic­ citate, illis agentibus, his patientibus difcernuntur. At.. que hi ab Arilfotele inftituti funt quatuor qualitatum qo- . minatus; qui ( inquit) quoniam quatuor font tancum , quatuorque tantum conjugationes fuftinent ( calidum cnim & frigidum , rurfufque humidum & ficcum idem effe non poteft) certe quatuor elemencorum conjuncl:io­ nes ernnt, caloris & ficcitatis , caloris & humoris, ac rurfus frigoris & ficcitatis, frigoris & humoris: numeruf­ que elementorum quaternarius erit. ignis enim calidus & ficclls, aer calidus & humidus,aqua frigida & humida, terra frigida & ficca. Statuit autem quaternarium nume.. rum elementorum ex conjunttione quatL1or qualitatum in fingulis per excellentiam unius; ut per przdominatio.. nem caloris in igne,humoris in aere,frigoris in aqua,ficci­ ta is in terra. fed & q atuor etiam alia fie conftituere po­ tu1ffet elementa , ficcitate przvalente & calore remiffio­ ri, calore intenfo cutn humido remiffo; humore vincence cum debiliori frigore ; frigore admod um rigido cum fic­ citate mino.ri. At telluris globus, confluentibus in illo

aftro..

L I B E R I. II

a

1

aftrorum viribus, has rerum diffimilitudines habet: Illi elementarias,tanquam diverforum corporum primorum, formas effecl:rices aut acl:rices, diftinctis in natura fedibus fingunt. Sed & manca eft ilia ratio'.& impe fecta ta ta quadratio elemencorum., fi uatuo11lz quahtat:s tot1es decantatz, & fciolis manibus fms problemat1bus ce­ lebrat:E, male accipiuntur, omnefque in rerum natura non exiftunt. Sed qualitates illz vulgo dicl:z elementa­ riz, quzfint, & quomodo accipiendz, q.uomodo im­ mutentur, aut in mixtis fint. alio loco d1fputandum . Nunc de elementomm ipforum fubjecl:is, quomodo, & ucrum in natura exiftant, inquirendum. Cum vero de elementorum numero & conditione determinatum fuit, ulterius etiam urgent,in fublunari mundo quatuor exifk­ re fuis fedibus elementa., fimpli ium corporum moles exacl:as, & quibus totum 1Uud fpatrnm per quofdam quafi orbes & regiones impletur. At telluris omnes partes vel

e profundiffimis locis emtz, aliam ofl: ndun natur m,

quam fimplicis eorum terrz co pus ex1ftere m mm. re­ gione , in omni Zona , au.ftrah us ac f tentnonahbus regionihus , infulis ac contmentt. Aqua et1am eoru:m pu­ ra nullibi locorum effe videtur : nam aquam omnem fa­ pore quodam affectam guf.1:u derrehendimus. At fapor

· omnis admixtione quadam altenus naturz, ab humore

a

fimplici diverfa , efficitur. Maria vero ?I?nia falfa funt, Lacus quidam & fontes & falfi & aman e terra fcatent , nonnulli faporem vitrioli, aluminis, fulfuris, hituminis, nitri continent; qui vero dukes dicuntur, faporem ha­ bent cellure mutuatum. omnis igitur aqua mixta ell, non fimplex. Aer omnium minime fimplex, aut fua natura conf.1:ans efl; infinitarum enim mixturarum par­ ticeps, five inferiorem intra ambitum refpicia,s five fu­ periorem. Q!!od non plu.ra fint elementa quam quatuor,

B 2, quod

I

I 12, M E T E (.\ R O L O C I J£

I quod nullus quaternarium numerum elementorum ex­

I

l cefferit ; huic rationi minus fubtili facile condonamus.

numerum enim atque acervum tantum & congeriem ele­ mentorum zgre confpicimus; quz cum quatuor tantum, tantam caliginem morcalium mentibus offuderint , fi plura adhuc conficca fuiffent , in tenebris plufquam cim­ meriis erraffemus.

CAPVT VI.

Simplieia Elementa Arijlotelica in1NJjlro Orbe non.fobf,jlere.

E

Lementa principia rerum, & matres, producere illa

, concreta corpora & fovere , mutuifque £ubftantiis mifceri inter fe eorum partes connexiores & finitimas : incegram tamen totius & finceram dignitatem unum­ quodque retinere, nee ex toco, aut majori parte corrum.. pi profitentur; terram przfervari incorruptam , aquam, item aerem,atque ignem. Has rerum formas cum erue­ re aut de fublimi deducere nunquam potuerint, ut oculis fenfibufque cognofcerentur,(quamquam ita his undique impleri infra lunam omnem regionem voluerunt, ut ne tantilli quidem vacui, altt alienigenz fubftantiz portiun­ culam reperiri contenderent ) raras tamen & fimulatas defcriptiones, quifque pro fuo fenfu fingit, & de natura mentitur, ac fi ea cognita & perfpecl:a ipfi foret. Ter­ ra, fi quod aliud elementum, propter firmitatem ejus & cohzrentiam , tum quod, ut cztera elementa, concavi vicini injuriis nullis corrumpitur, tantumque in convexo patitur, fimplex & firmum, tantz ejus molis fimplicis ne minimum quidem largita unquam, mirificam anfam co­ gicandi przbuit, omnem ejus naturam, varie immixtam, non genuinam & fimplicem , ut nunc, ita olim femper extitiffe. Per univerfum nunc fere orbem terrarum iti-

nera

L I B E R. I. Ij

nera mortalium affidue confe&a , confpici orbis omnem faciem finunt, Hiatus quibufdam feculis & terrz mo­ tus , quibus profunda in altum & apertum attolluntur, altiffimi montes, convalles imz, clivi przrupti, horrendi metallicorum vel ad Plutonis penetralia putei, in quibus ad quinquaginta aliquando orgyias defcenditur,terribiles in mari charybdes, multorum milliariorum profundira­

tibus nobis incognicz, a quibus abfurpta ingens aqua­

rum vis rurfus ftatis quibufdam temporibus rejicitur;

Nulla, inquam,nobis deferunt indrcia rantz parenris no­ fl:r , vel ex profundiffimis fodinis eruta, vel ab altiffimis montibus divulfa : in quo tamen omnium rerum funda­ mentum manet & hypoftafis. Perinde & aqu;r; elemen

tum, magnis quibufdam forfan naturz injuriis, a purirace

& fimplicitatc prima receffit. univerfum enim mare a

Groenlandis littoribus , immenfi itineris fpatia conri­ nens, ad Magellanicum fretum, atque hinc rurfus per vafl:iffima Auftralia littora ad Eoas & Moluccas Inftdas , ultraque ad Peruanos, accolas Archipelago roti, tum Mediterraneum, Euxinum, Hyrcanum, Scyrhicum, & unumquodque profun ioribus gurgiti us, aut f?atiofo margine excenfum, falium omne, fahs & terrem fapo­ ris labe inquinarum , longe ab elementorum hac fanta­ ftica finceritate alienum flucl::uar. are cum alibi quz­ rere hoc elemencum nefciant, nee locum alium ne qui. dem fingere pro ipfo poffinr, (fabulari enim jam ulterius, nee mentiri licuir) magno cum rubore maris alveum , aquei elementi locum fatentur ; timide tamen & dubi canter, ne propriis indiciis eorum infania innotefcere_t.

E 3 CA-

14 M E T E O R. 0 L O G I .1£

CAPVT VII.

De Tgne.

P

Rimum q uidem de igne, an fit corpus illud longo in­ tervallo undique a Lunz circulo ad aerem extenfum,

videndum; ab Hl:a ignita fabula exordium fumendo,quod elememarii mundi fupremus fit & primus igneus orbis: quam opinionem ocellus Lucam1s, Pythagorz auditor,. Hippocrates, ArHl:oteles pofuerunt: fed incertius Ari­

fi:oteles modo aerem fupremum ponit, modo vm"H.ewµ.a,

a

modo non ignem.Veterum illz opiniones conceptx olint de czlorum & aftrorum fubftantiis ignitis, .(propter cz­ lorum in nobis effe8::us, nee non propter difcurrentes in fublimi flammas ardentes, flammiferafque impreffiones) ignem exiftere elementum fecerunt, poftquam ex czlo­ rum orbibus, Philofophorum fententiis, vis ignea explofa fuiffet. Omnis enim antiquitas, quod Sole, fi:ellis, & de. fuper calores defluere viderentur, facile crediderunt (vo­ lentibus illud etiam quibufdam Philofophis ) mundum fuperiorem omnem fervidum & caMhtem permanere. JEther quippe vetus nomen idem quod ignis , exiftima­ vitque Anaxagoras fummum locum ignis plenum e1fe, & vim quz illic eft ztherem vocari; quod Peripatetici omnes de igne fuo quodammodo mentiuntur. Fingunt enim elementum illud fumme tenuium partium , & fer­ vidum , fuperiorem locum ufque ad Lunz fphzram , o­ mnem implere: nee tamen ita noxium czteris elemen­ tis, ut totus inde mundus inferior, (ut verifimile videba­ tur ) conflagraret ; propter ejus naturam , nefcio quam, puram & placabilem ; qua.fi calor non ageret in conti­ guum corpus, totufque hac inclufus compagine mundus inferior,ab igne tacl:us non incalefceret.At ifti etiam Sophi

flam-

.

L I B E ll I. If flammiferi dicunt,fupremam aeris regionem propter ignis viciniam incalefcere perpetuis igniculis,& impreffionibus flammeis inardefcere. hzc quam font repugnantia?Proba­ bile enim elfe videtur reliqua potuiffe accendere clemen­ ta; cum ignis, cujus initium atque fomes non abfumitur, fi proximiora quovis modo accenderit, aut calefecerit, li­ mitibus non contineatur certis,nullifque fecundumnatu­ ram legibus coerceatur, quin amplius progrediatur,& in­ cendiis graffetur. quare ulterius per aera,longinquiufque debacchatum effe necefie fuit. Acceffit formz elemen­

taris proportio femper magis idonea, qu::c avincenti qua­

litate fuperaretur. majores enim orbes, minores vincunr,

a

cum hi in anguftum cedant magis & coerceantur. Nolo ex fimilitudine aliorum corporum , quz cum vincenti calido diu undique implicantur ab omni parte ad cen­ trum ufque incalefcunt , argamenta licet fatis idonea in­ ducere. Tranfeamus ad convexam ignis fuperficiem, contiguam ccelo•. Q!!alis c? enie?t_ia zftuofi_& ar en­ tis corporis, cum mcorrupt1b1li & d1vma effent1a Penpa­ teticorum , agentis & inftigantis cum placabili, urgen,. tis cum ea quz nufquam cedit, irrumpentis ubi ingreffus non admittitur? Neque enim, quod quidam volunt,ignis

a cceli fubfl:a11tia parum videtur alienus; minufque illud

verum, quod lucis principia in fe continet, cum f pra. ae­

rem neque lux exiftat, nee aliund concept.a o 1manet. Neque fatis erit quzftioncm folvdfe, non m1m1c m effc ccelo, cui nulla vi obeffe poffit: fie aut fruftra, aut1mpru­

denter, aut turpiter a namra comparatum, ut vis agens

amplitudine & efficientia axi ·a Peripateticorum, n ­ qnidquam ccelo immutabih adJungeretur. Hzc omma phantafl:ice fine ll s certis ndiciis co prehenfa, ut & ignea natura,. cal1d1ffima ranffimaque fit femper, abfque continenti folido,atque foventi alimento.Carbo,flamma,

aut

I6 M F T E O R O L O G I .l£

a_ t l.ux aliqua inde lumina fun eret: quis igitur fomnia­ 1t 1gnem fine luce? cum emm omnia nocte obfcura fmt, ftellarum tantum exiguis luminibus inferiora Iu­ ent fi ente Luna. lam vero cum exhalationes de terra

1 fub!1me att lluntur, qnibus etiam humorem adjun­

L I B E R I. 17

fimplici converfione, fuo inftincl:u perpetuo movencem ftatuunt. Hujus vero corpus, plurimis injuriis obuo­ xium , proprio in loco quiefcens, ad perfecl:i circuli lim1- tes exat1e cum illis ad unguem converti; nee in eminen­

g1 ammadverttml s. ,

ex. quibus , juxta eorum opinio­

tiis inter fe commifceri,ut in ca::teris elementorum termi.

v !

em, ardore.s & 1gmta:: 1mpreffiones generantur: hz, mquam, hahtuum conglomerationes, regionem tranf­ eunt & pcrtranfeunt elemento ignis deftinatam & in ea plerumque fedem & locum obtinent: ut frepius tum

foper ibus .annis 1572.. & 1577. fupra fupre am

.d1dam aens reg1one longe penetra.lfe illam fplendi­ dam, h nc_caud tam 1mpreffionem obfervavimus; quas am uan, d1ffi an, ut incendi tanto tempore, tam Ion­ go 1tmere , ranffim1s di.lfolutionibus, penetrantibus ar­ d.entibufque. viribus o. portebat. Permanere vero illic' co-

g1, generan, m?v.en mete?ra & cometas, priufquam ar-

d fcunt, & hom1mbus lummibus fois innotefcunt, abfur­ d1ffimum: S d Peripateticis condonandum; qui come­ tarum.al 1rn_d nes & loca minus obfervabant, & de rebus r mons m. 1cmm fe ebant anceps & incertum inexper­ t!, probab1h?us ag1s verborum & fuppofitionum dolis, quam rebus 1pfis mcumbentes. Pra::terea, fi igniter ma­ teriz aut flammifera:, aut calentes fine flamma aut tan­ tum elementaria:: fubftantiz & hylrez ibidem 'remane­ rcnt , tam magna elfet profunditas ab orbe Iunari ad aercm fuperiorem , ?iaphanum & que hylamm tam ;ro­ fun am & opacam vim haberet, & tot milliariorum alti-

..tudu em, u profecl:o omnem ftellarum apparentiam de med10 fuftuhilet :quemadmodum facile effet demonftra­ re. Sed ulterius de fini us &_ limitibus igni peripherire, c l_or.um concavo con 1gua::, m<l:uirend m. Illorum quafi. d1vm1orem naturam , a corrupt1one &1nteritu alienam,

fim-

nis a!folet, oportebat; quod a::terna cum caducis mifeeri non poffint.At ne cogitarequidem mens ulla poteft,quo­ modo illud tenuiffimum infana illa & fict:a diurna primi mobilis rapidiffima revolutione, cum tot1.1m vi circum­ duci perfuadent, impetu illo violenco non concurreret, turbaretur, commifcerecurque cum ccrli e.lfentia (ut vo.

lunt) fobtiliffima tenuiffimaque. Pra:fertim cum Luna foo curfu contrario , alio divellere nitatur , tum etiam in­ a::quali itinere, acceffu & rece.lfu in periga::o ad infimos fpha:ra: fuz margines devoluta, & motu & impreffione infiet, quo cedere, & recedere, confundi, atcolli & depri­ mi ignis fuperiora necelfe eft.Pra::fercim cum Peripatetici omnes, ex Cometarum & impreffionum ignearum motu, ad primi mobilisregulam incitato edocti,rapi in circulum fingulis diebus, non folum ignis fummam , fed totam ejus molem, omnemque aerem fuperiorem contcndant .

Sed illud etiam quam longe non verifimile? Q!!a: enim

a

propter fummam tcnuitatem minime deducuntur , nee nacura in circulum volvuntur, quomodo poffint in lon­ gioribus & profondioribus fpatiis ad mediam ufque aeris regionem utraque circumvolvi, quarum partium nulla foliditas , nulla tenacitas , ut traherentur ullo modo , aut deducerentur? cum etiam tenuioribus & fubtiliffimis fobftantiismagis firma & permanentia corpora, (infe­ riora fcilicet elementa ) ccrto & abfoluto curfu convelli oporteret, tandem ( nefcio quibus intervallis) corpora in imo magis pofita (nam aerem fuperiorem propter Co­ metarum motum diurnum ortus & occafus rapi etiam

C putant)

18 p H Y S I O L O G I JE

putant) adhuc evadunt , ut a tam vehemen ti,, creleiH &

igneo B.u in fu_is fedibus tranquilla quiefcanc. At pri.. um mo ile1gms elementum totum, ut ex impreffio­ ni us qu1bufdam apparet, c-0nvertit ; hoc vcro facit , qui Lunz fpha:ra volvit, per Lunz fphzram ignem duc1t • quarc e go mfuper m_ocus ignis c m Lunz fphz­ ra non convemr t: _Non en1m progrefhones impreffio­ num funt , nee m 1gne, nee in aere, ad Lunz curfus velocitarem in ortum , fed primi mobilis in occiden­ tem ;_ &_ lenra_a._lia converfione in ortum pervenirent mo­ tu prim1 mob1hs, quantum movetur Luna diurno mo­ tu proprio ;_q od non ppa t. Vix fingi ullo modo pof­

L 1 B E ll J. 1,

immittitur ? Ignis clementum feparatum a czteris ele­ mentis,loci poutione, in fuperioribus juxta ccelum, quo­

modo elementum dici poteft corporum mixtorum? nam ut aeris i terpafi ione ab i lis diftat & fep r tur, ita in­ ca!fum illie repomtur. lgms elementum a1c1 non poteft, quod pabulo cgeat, ec ?er_(e_ in erum natura perftet_& perennet; omnifque 1gms mhil abud cft, quam calor m­ tenfus, humorem violentius depafcens; quomodo cum accenditur halitus, fit flamma: qux ad fuperiora non ad­ fcendit, quafi ad igne m fedem , ed quia_ motu extenfi­

vo,& folutione humans, effertur a macena, quz fobtus mane,t in contrarium, & acraffiori atcollitur acre: & o­

tiofum manet,quod omnium elementorum maxil e acli­

fit , ut tenms 1lle fupenor aer totus cum rariffimo igne

'

non comm ceretur & confufionem faceret.Manifefrum, q od omn1s..tenu s exfpiratio _hie_a.pud nos ilico per mi­ n ;'lla um aere m1fcetur. At 1gn1s 11le omnis fimul cum aere! a crelo, u vol nt, rapidillimo curfu circumagi­ tur:1ta ut quz alioqum ex fe mutuo confundereotur ex

m t mag1_.s concu_rrerent una & unirentur. Male illi,

qm ignem in fupe io i loco ponunt, quod Cometz illic

£ant, & quod ab 1gms elemento vapores accendantur • a & Co netarum generationcm & loca ignorant, 1gmfque pennde aerem totum depafceret atque Come.. t rum m teriam accendcret, aut Cometarum concre­ t• cm_ d ffiparet. i diurnam revolutionem primi mo­ bibs xifhm nt effe, non tcrrz, propter velocitatem mo­ t .s c1 cula 1s cal rem in ignis elemento fomniant. At aer t1 m c1.rc laruer move.tur eodem. m.otu.'. ut putant,

& fr g1dus fent1tur, nee co:lorum fphzrz incandefcunt.

Sed11lud evadunt malum inveterata ftaltitia imparibilis

naturz. at q_u modo aerem tuentur ( quem dicunt cali­ dum & humi 1ffimum , quare & inflammabilem) ne Hico

vum, nihil generans 1 nihil alterans ; fed tantum 1mplet, & ccelos urget , q_ ia infe iora non cf peclat nee ad ea convertitur. Ne aercm qmdem ruen poteft circa polos,

7

·quin perpetuo rigeat, adco ut_ i rigidas. ncolunt zonas, minime timere poffint de aeris 1:11cendus. Q u re m .. gis& conftantius ad fupera aifurg1t flammz c 1s nub1- lo& craifo acre, quam tenuiori & per fumma fngora. Ac veluti fl.amma,. ita ignis nullus exiftic in orbe noftro con­ flans& certus : fed fucceffionum perpecua generationc nafccns, intcritum habet pereunte humor,e aut fe diffi­ pante ignis evanefcir,calo que omnis. a vero cum cor­

pora humorem continent1a ve?ement1u _m7alefcu t,fo­ mum ex folmione humoris em1ttunt,qui1111pfo exttu ca­

let admodum; tandem ut magis magifque incalefcit, di­ citur flamma.Non hoc manifeftius apparet quam in ferri

_ bacillo, quod primumcalet ab igne, & temperiem ha-_ .. bet fumi exorientis, poftea ignitum apparet& fpleudet.

In altero ardor e.ll: foluti corporis, in altero firmi& com­ pacH , nee facile dHftpabilis. Quare & fl.aromamovetu7,

quod ex materia fJ.uida & vaga confte, t nee inanet mfi

accendatur, m qucm ctiam a .fideribus proveniens calor

immit-

. C .2. con-

.2.0 p H Y S I O L O G I ./£

a

continuato fomite. Ignis igitur nihil aliud quam inten.. fus calor, qui materiam idoneam invafit , acl:us inhzrens perituro humori. Non igitur elementum, nee naturz principium,incerti'E entitatis cum fit,& caloris furor; non magis quam glades, qu;:e modum exceffit naturz fuz. Igni fi.elen enti mo o CiEtera fuperaret corpora, procul­ du 10. m enora omma complell:ens, brevi tempore o­ mma m cmerem converteret. atque deB.agratio inferio­ rum corpornm ex tantis incendiis magis timenda erat Arifl:oteli,quam ex globorum ccdi ardoribus ex veterum fententia. etiam & ignis elementum fplendorem habe­ ret. Sed. falvi fumus ab illo fuperiori elementario ignc: ; nee nob1s de notl:e lucet, nee umbra terrz in deliquiis LuniE tanta potentia luminis tollitur. Cur non aerem facile in foam naturam mutaret,cum tomm ambiar, fint­

a

que ( ex Peripateticorum opinione) fymbolica, quz mu­ tuo in fe facile tranfeunt? Ignis fi in natura pofitLts fuetit ut elementum, ex quo corpora apud nos originem fu­ rna11t, cur ita longe nobis repofitus per tam profun­ dam undique aeris craffitiem , per quam toram defcen-

. dere oportct ? Sed quo modo, aut quibus viis, defcen­ dit , aut quomodo per longinqua fpatia advocatur il­ lu?, ql od ad fuperiora pertinaciter evolat, & in fupre.. 1s fed1bus permanere contendit? Nam quz ad fupe­ riora natura moventur , in fuperioribus acquiefcunt • od fi avulfus aut deturbatus ignis de fublimi fuerir. vacuum e!fe neceffc eft: quod tantum illi averfantur , ut rumpi mundum facilius exifl:iment , quam vacuum dari . Q!!id tempus perderem probando elementum

L I B :E ll I. .2.I

Iocis hubes & grandines decidunt, frigufque perpetuum cft in altiffimis montibus, in minus altis minus frigus, qui tamen frigidior s funt qu m p an.ities; & plani ies co ­ vallefque frigid1ores funt mtenonbus terrz parnbus , m

quibus nee glades, nee p_ruina, .fed t P?.res, calores., etiam & incendia. lpfi emm Penpatet1c11gnem confl:1- tuunt in loco fuperiori, ut in fede propria, quod flam­ ma ad fuperiora tendat; falfum tamen eft & male acce­ ptum , cum flamma in fuperiori aere quaquaverfum fun­

dat:ur, &-quandoque a.latere, quandoque deorfun:i e ­

tendat fefe. Q!!are igmtum tam vaftum corpus, & 1gms

elementum ut nufquam apparet, ut nullius eft ufus in re­ rum natura, ut male pro corpore , pro qualitate accipi­ tur, itaineptiflime tam vafl:o fp tio fmponitur: ut pla­ nius intelligetur cum de calore_ d1cl:un fumu - em Mo­ fes in Genefi & fabrica mund1 non agnofc1r, neque ex Veterum docl:rina , in qua optime verfatus fuerat, nee ex facra intelligentia aut revelatione quicquam explicat • adeo ut inepte &: impie, nobis impendere, f perna oc..

cupare, a multis Philofophis,ex quibufdam rat1onum nu-

gamentis fingatur. . .

Ignis caloris eft intenfio. Flamma eft_ !n enfio c lons in humido rariori cum halitus vehementms mcalefcit. Et in craffo, compacl:o , & denfo, q ale c.arbo ig itu,s five

ferrum ignitum, ignis non defl:rutt pobtatem 1llzfo cor­ pore; fed politas acquifita, p r ign,em mutatu.r, cum can­ dens ferrum ad fe rediens, aham a terra politatem con-

cipit. . . . .

.--- Q.!!i calore[ll in fuper1on loc_ofien xccrle l re>tat

a a

i$nis ,undique juxta Lunz fphzram non effe ? contra­ r1 nulla pendet ratione, magnoque fenfus nofl:ri ju­ d1c101d falfum effe perfuaderi poteft. ut neque altiora tellure, calidiora leviorave funt . nam fuperioribus

locis

fratuebant, hi ignem tantum ea vol tat1o_n , & quafi_at­

a

a

tritione, ex aere fieri putabant : de 1gne dhc naturaltter fubfifl:ente dubitabant. Neque illic convenientcr natu­ ra reponi videatur, in orbe czteris elementis per aerem

C J longis

2,z., p H Y S I O L O G I ./£

Iongis intervallis divifo. quare cum czteris elemen.tis ad rerum miil:ionem congredi minime poterit ; maxime qnod illi ignem perpetuo adfcendere , non verfus tellu­

rem inclinare velint.Pra:terea,non videtur corrumpi pof­ fe a ccelo , quod elememari vacat qualitate; nee a pro­ prio loco, qui, proprium quod fuerit, tuetur ; non afc

ipfo; non ab aere, qui illic igni familiaris putatur. lta etiam quod natura, ut volunt, fupra omnia eminet, fu­ perioraque petit, fi modo deorfum delaberetur, ab acre, prxfertim ejus media regione, exUiogueretur. adde quod in diffolutione mifl:orum (quicquid dclirent Alchymifl:z) nee ignis, nee ignea materia fpeltatur.

C A p V T V I I I.

L 1 n E R I. 2.3

At apparet Grzcos fuHfe, homi es maritimos vel inf la­ res, in humidis & calidis regiombus _degent.e Sed_ Jam videamus, non quid quartum, aut qumtu _chma qmbu dam in locis ex moderatioribus Solis l mm1bus, ex habI- tll dl·ne & politione ad maria & flumlma.,.ofi:ebn'dat ; fe.d.

univerfum Orbem terrarum contemp an Juva It, ut ae-

reum hoc, circumfufom , fphi:ricum eleme tum c gn?­

{catur. Tem.e facies ambienfque f perfic1 s mms,m quinque Zonas ci cu_lis Hlinltas r g10,nes,a _Cofi.nog a­

p. h'IS non ine-pte d1fi:r1hu1tur. Media, a ca.lonb.us torndda dilta, Solis & aftrorum ardore propter 1mm ne tesa

erpendiculum Solaris luminis radios, plus lat.IS ahqu n­ o, quam bene humana conditio ferre potefi:, mcal f 1t.;

quanquam non ita ubique exuftus utVpeterum. G. mphc1.tas

l)e t./firc.

A

Erem receprum in elementorum numerum, tan­ quam omni animali neceff'arium, ad vivendum furn­

me defideratum, non fine caufa videatur; idque ab illis,

qui ignem ex rerum natura rejecc:runt.Nunc vero,utrum

aer illis qualitatibus pra:ditus fit, quas illi ineffe tota Peri:.

pateticorum fchola profitetur ; deinde lttrum ita exHl:at, ut vafi:um fupra nos impleat fpatium , amplius inqui­ rendum. Aerem proponunt corpus quoddam loco inter ignem & aquas medio difpofitum., ex fe calidum & hu­ midiffimum. non enim fatis fuiffet pofoiff'e aerem humi­ dum, fed etiam humidiffimus fieri debuit,ut foam habeat pr:tdominantem & vincentem quatitatem; & veluti in igne calorem , in aqua frigus , in terra uccitatem , ita in

ere humorem·prxcellere fi:aruemnt:- Mirari liceat, ubi ·- -- ··· nam gentium vixerint admiffx jamdiu Philofophiz ae-

rez inventores; fi in calidis & ficdoribus regionibus, hu- morem abnegaffenc; fi in frigidis, proculdubio calorem.

At

nobis jamdudum impofuit, reper tur.. rox1m s ero u - tervallis temperies jufi:ior, a a_n1ma mm fl:Ir 1u vi­ tam ruendam falicior, remot1s a cceh culmme dmrn I - mi.m·s largitor,is minufcque ad angulosBrectos .I.ll mend1e

defcendcntibus radiis. At in extrema_ orea11,_ 1 emque

mm z .

Aufl:rali Zona, cuncla glaciantur , ngent! mv1bufque continentibus inborrefcunt, hieme pra:fert1_?1., cum no­ ll:ium horrertdo filentio : unde Card us en ele en.. frigidHiimum effe voluit. Aut ig1tur VIS ahqua mco-

nita latenfque exiftit, qua: in u1t·1.m1s omse lementum

am altum, aeremque omnem, calentem natura.m & ­ nignam, in frigidiffimam ultra omnem ex effum& m1- micam mortalibus immutat ; Aut magna ahqua occ fio­ ne ab illis partibus receffit, i_ta ut jam manca_ fit& mz-

-------qualis tanti globoli lement1 rorm ? _'\ut_qmntum hoc erit elementum,aut aliud quidp1am aen vehementer con­

tno11a e , · .. . .

. m. nee enim facies cceli adverfa, nee fi:ella: fepten- tra· nu1,s nee in Aufi:raliZ ona gl ob'.1 ull1' , nee p1anet..-..

dclitc:fcentes' nee occult.a: caufa: ullz aens tantam vi,m

tam

2.4 p H Y S X O L O G I A:

tam vehementer, tam immodice, tam confl:anter immu­

tare polfunt. Tantummodo talia tantaque contingunt

L x B E ll I. _ 2.5

d ·•ne paffus exrenfus, altero fine ranrum femiped li

a m.gmroi co1ore ti'ngitu, r cum funis alioqui ralis a.lbu..•s fuent.

frigora a Solis ad alterum Tropicum rece1Iu; ita Sole de­

Sed .m1rum

quomod.o Arifioteles e1emfei nn .aen. s ma-

clinante ad aliam mundi plagam, aut perit elementum

h"nam fois opinionibus deformavir:

In urenon par

illud, aur binis fuis qualitatibus ita exuirur, ur non am­

cfic1cum vuI t,

>/ ' ..:Ja uovov ' ,;;»..J, iM>il.o»·'1RJ :·dno11 efl aer

.jeJ

l$K. i,;-iv """'1r r-

. r--- H

plius generationi infervire poffir. caufa vero nulla frigoris ofl:enditur ; nemini enim notum fuit, unde in aere frigus

.fol ';'m

. . d. • &

mia

otiu,i nis : ergo non cahdus & um1 u . u-

/ciam It inferiorem regionem a vaponbus af-

efl: vel fuit; quod ex nofl:ris principiis pofl:ea apparebir.

furgent1·bus ; Mediam confl:ituit frigidam. lta totum ele-

c .

lam vero in calidis regionibus licet aer terrz proximus

mentum, vafl:umquc naturz p.nmo..r

. h· b

'IUm11pent., mr u-

incalefcar , fuperior tamen ad altorum montium , ut

Alpium, culmina frigidiffi.mus fentirur, nivibufque per­

tanonem a et , ab igne fua:enor aer., a. te ure m1c eno ,

P d. .. 'b

_. , h (mate quo am & op1mone rrans1orma-

medms a anta rd

petuis montium juga.excelfa convefl:iuntur, vel in cali­

tuse

fl:.•

lit nofiri Peripatetici cum in icusequi u1 am'

& .-1. . · concretionibu,s a

fin·gore g 01·t·1s '

1ntel-

i:ti

diffimis Africa:, Alire, aut America: regionibus. quare ubique gentium Cupremz & excelfz rupes, montefque & inacceffa loca rigent, aeremque adeo inclementem ha­ benr, ut vix aer dici poffit. Sic frigus femper fupra, con­ tra aeris naruram calidam, vel ipfis przfentioribus mul­ t,o & adjuvamibus magis ignis caloribus concamcratis, aerem convexantibus , convefl:ientibufve, exifl:it. Sicci­ ne calor ille eriam elememum in limine & margine de­ ferit? manifefl:um quidem, illam perpufillam partem effe vafl:iffimz regionis aeris, qua: fupremos montes attingit. In frigidis Zonis exiguus calor; nHi aliquando zfl:ate,

propter moram Solis diururnam fupra Horizonrem, va...

ex mereonc1s fi· ·d

I •ffi aulo foperiorem aerem vehemenrer ng1 um_,

e ;idaGn quandam memiti font·' _plus quam pur -

£·i

. P ontrariorum circumfifl:ennam 'atque ua n- hter; lerc . & . m1·s caloribus cogi undique & inten-

gus a 1uprem1s 1

di. V nde media: aeris regionis im ane & p renne n-

. calidis eriam temporibus ; Hmc gta:ndmes& dg a­ gus' . utt:r ue zfl:are quam h1eme gran 10- ciales imbres? gd·ne tn Philofophia litteris mandata,

res. qua ffip amgravior. Atque hinc facile appa­ non adm1 ad qentias& miferas rationes fobornare o-

ret quantas em. r.ulr:,a h reat in an1·m1·s h om·mum fa-

P orteaNr ut ta.m mu i, • .b

lentior fuerit, in planis maxime regionibus; hieme nul­

bula. on em

frigus illud ex proxim1s calon us quo-

lus fentitur. In calidis vero, licet juxta terram, ex alia

· do augen potu1·r ·

vis mo_ 1 fi

nam licer in folidis corporibus

· fi ·

quam ex fua confl:anti natura, ex Solis radiis ( manifefl:a caufa) aer efferbuerit,tamen ad altitudinem recl:am trium

vel quatuor milliariorum, _?: ll!()ntium _excelfitates vix _   

ab ambiente frigido (occlufis mde pira-

calor. meu s,s incenditur magis' fi fomes foerit' at­ men 1s ommbu _) 'fl:afin inardefcunt fzpius corpora ;

in e e ' · n ·d &

qu --1t··a······-p-e-r -.an·dt1··p··rce·nq····uitttr ·.f.r.igidum .aut.m·inus---ca11·dum

- - tepiduiaefattollitur. Sic quinquies millefimam partem

non ramen,

r:, I'd m ( multoque mmus nm um

Periparetici aeris non implet calidus halitus,przterquam calidiorem molem igni vicinam, quam in foprema regio­ ne fabulantur. Perinde dicas nigrum funem ilium, qui

ad

s lice, 10 1 u, . . f·i

corpu, b b"enre calido amplius refngerat1, aut n-

tenue)a am d re Scd neque aeris partes adeo gus conceptum intene • D folid:e

2.6 p H Y S I O L O G I J£

folidz font ut tanquam intra carcerem coercere alium aerem , aut ab ipfo coerceri poffinr; nee infima aeris re­ gio tota, aur major ejus pars, unquam fimul incalefcit in frigidis & rigentibus Zonis. Zona eriam illa tempera.. tior, gelida evadit, quando Sol, declinanre in altemm tropicum curfu, illam derelinquir, & h'vemem admittili,

quia Ievioribus tantum luminibus tellurem illuR:rat &:

per mit. e fuprema aeris regione) ejufque calore,quem ab 1gne et1am ficto mutuatur, remere etiam creden­ dum , aur perit antiperiflafis mirabilis. Q.!!id? quod ae. ris elem nrum fimplex tiam, purum, incorruptum, ran am vim, tam comran m m lefl:am, inipfis pene­ tral!hu, s & tanquam med 1s v1fcenbus, injufl:e per anri; penfl:afin pateretur. Sed Jam pro certo cognitum & per­ fpec1 m efl:, foperiores locos , nubiferofque montes, elun Alp s ex.cel ores non magis zfl:ate quam hyeme, 1 .r le and1s fn_g nbus m rrefcere. In fuperiori loco, aen d1cato, mhtl tale ex1fl:1t, feu aere:i: qualitates nul- 1:E illic exifl:unr. nam & fumma illic frigora, non fobfl:an­ tia calida ; & in frigidiffimis locis humidi nihil fubfifl:ere potefl:, quin fl:ati aut in f igida meteora , aut aquam c ncrefcat. Sed_ quid_? Sm d1z, Nor e iz, Scythiz, Lap­ p1z, Groenland1.r alt1ffim1 monces mv1bus font inacceffi,

& omnes ad feptentrionem, qui excelfi perinde ut AI­ pes, imis etiam convallibus nive & gelu obductis, aere­ ue it:fimo ex re e rigefcente, Inhorrefcitnejllic fupe­ r1or aer ex annpenfl:afr & ont ar orum circuriN'iftentia? At przterea, quomodo mfer1ons regionis calores, ad. uor v l trium milliarioru ltitudinem a{forgenres,

_1n_ cah 1onbus tantum mun 1c,hi:natibus; tamvafl:ifpitir--- -

fogus mgens adaugerem, 1mo 1llud ubique in rota in- terna vafl:itate aeris a polo ad polum confirmarent? Ae..

rem volunt e.lfe calidum & humidiffimum, ut pr.rdomi-

nanrium

L 1 n E R. 1. "7

nantiutn qualitatum unicuique el_emento u_na conce_dere­ tur. Ergone ab igne humor mag_ts humefctt? aut emm ab igne , aut ab aqua. fed a_qua mag1s _da e non potefl:, qu

in fe eft : Ig 1is vero ficc1tatem potms mduceret. Sed 1fra

phantafmata & errorum Cordes &_fco z non d_igna: font confutatione aliqua. Calore aqua m-aerem folvmir: quo­ modo tandem ex aere aqua cogenda ? anne per frigus? hoc fi verum effet, rota vis aeris feptentrionalis prop er frigus in aquam tranfirer, perpetuoque apud Septentno­ nales, Suedos, Mofcovitas, Scythas plueret. At pert°.­ tam hvemem null.r font illic pluvi.r, aer perpetuo gelt­ dus fe enat: & ubique gentium aer difficile in aquam convertitur, vel aqu:r qualitatibus imbuitur. V_efic:t ani­ malium arida:difl:endunrurab aere,merguntur Jufl:o pon­ dere in fonre menfe toto, emergunt aere plenz, nee ab aqu:r vi ulla aer immutatur. on tiam cu vas ati o!ifi­ cii aere plenum,converf°.ad m enoraore,m _qmsdetme... cur. a: igitur efr mat na pl v1arum? non aer,fe vapor, qui calidus efl: & crafius, . m nube coacerv t1on_e & ventis agitantibus contrarus onc efc1t, quz e1:°de m ­ quam difiolvitur:aerque tenmor altquand ab ilhs apon­ bus labefacl:atus in aqueam-naturamrevert1tur. Aer r rus & purus frigore non denfatur, aut in v porem revert1tur,

aut in aquam ; tenuiffimu femp r ae.: pene ra?s '.- fubtilis, frigoribus maxitrns Hu!us ens _tenmons 1s _a terra fzpiffime abforbetur , m cuJus _v1fcenbus permrxt s vaporibus ctafiefcit. Nam ut ab aqu1s & terra exhalat ts omnis aerea, ita & illius partes qu.rdam revocan ur m tellur I'Il _,_!:}t aHquan_4c:> 9<:monfrrabimus...l.lt-pJurup_ 111 _

·· enim ingenitus fpiritus_ fertur &_ refe !u.r _fupra. rouus globi exteriora & propmqu_!patta. er 1g1t nrur ab aqua per calorem, aqua ab aere: fed pnrr,iu aer Ille con­ verti debet in vaporem craffiorem. tenu1s aer fit ab aqua,

D 2, cum

28 p H Y S I O L O G I .JE

cum aqua rarefcit in vaporem , vapor in aerem ; ita aer in

vaporem converti debet primo, inde in aquarn reduci­ tur. Converfio non fit afrigore , fed ab humore in aere .

nam nafcitur ab aere vapido, cra{fo, nebulofo, cum caJo; remitt!tur, qui_ long_ius a calor5 fortiori fugatus vapido

craffo1mpegent, ut m vafis fl:illatoriis. Alioquin frigus in­ tcnfum perpetuo per univerfum 0rbem terrarum & ma­ ris conti uos faceret imbres, cum aer omnis in fttperiori

a

loco. refng ratur , gradatim in frigidiflimum tranfit, am m ed1a quam m temperatis & extremis Zonis. At m med!a Zona ficcitates Cunt, qure calore admodum at.. te uante inferiora oriuntur, fupraque frigus intenfom te• nma non con en at. In ultimis Zonis hy9-11e frigora per­ etua ,_ut ulli oriantur copiofi vapores, nee aer craffio­ r1 u.s mmb1s obfcuretur. Q!!are manifeftum eft aquam onn, cum re u remittente, vapor in aquam craff'efcit & confluxu cog1tur:. nullo veto modo cum aer purus at­

tenua us _calorem mfitum amiferit, a frigorc in aquam

conftrmg1tur.

C A p V T Ix.

De.A.erisfabjlantia & rigine ,fjflem4te, &qr111ntilate

tn natur11.

D E eo igir r co pore , quod uhiverfam telluris cir..

. cum un it penpheriam, & ad incerram adhuc mor­

tahbus alt1tudmcm effertur, aerque omnibus uno nomi­ ne app llatur, ulterius inquirendum. Ac primum, fit-ne

----- ---- - corpus l? a- ra c:ertum& foa origine fl:abilitum' an va­ um & mcertum, &---fellnris failtiiiri a.b humcirisfoliiii--

mpetu effluvium. Q!!i elementa confl:ituunt quatuor

1 . fu l nari natura, hi illa volunt perfecta & abfoluta prmc1p1a 1 & corpora omnibus numeris, dimenfionibus

omnibus

L I n E 1 L 1g

omnibus integra , forma abfoluta & perenni. Plenam cnim & integram naturam corpoream confl:ituunt ex ele­ e tis unre circuload centrum te u is. Sed de fupe­ non op1mo:?e c ncepta de ele ento 1 1s antea dill:um. Nunc de aere d1cendum, qui cum mh1l aliud fit quam humor, per calorem in fpiritum attenuatus, non per fe vere & primario exiftit in rerum natura ut tellus, fed tel­ luris eft efHuvium cantum, humor in ampliorem natu­ ram extenfus, & fofa fubfiantia. Nam cum calor humo­ rem impellit, aut aftrorum, Solis prrefertim, lumina, glo­ bum hunc noftrum feriunt, aff'urgunt vapores, crefcitque

corpus illud, apud nos rarum, a caufis potentibus, humo­

rem efHantibus & extendentibus. Sol propter varios in natura motus, undique aut diurna revolutione, aut an­ nuo curfu omnia lufirat , caloremque lumine accendit,

aereamque elevat materiam per omnem orbem terra­ rum, in media Zona, tum in locis temperatioribus,. tum in extremis, aut fub ipfis polis. Nam qure ex fe omnia in peripheria perpetuo gelu inhorrefcerent, nullifque nifi

incernis a tellure conceptis fpiritihus teporem quendam nancifcuntur, aluminis radiis vehementioribus, aut pro.

pter direclionem magis imminent em, ut intra Tropicos, aut quoniam non longe abfont in ;emperatis locis, aut in ultimis propter moram & diurnitatem luminis fupra horizontem, ut longiffimis eorum diebus quatuor quin­ que aut fex menfium evenire folet, incalefcunt, humor­ que acl:us lumine exaltat fefe. Sole igitur maxime aer gignitur, qui omnium fpirituum author pr::Ecipuus va-

. rium-pro annuomotuaerisJacit fyllema. ----------

D 3 CA-

PHYSIOLOGllE..

C A p V T x.

De .tf.ere qttj!,jit.

A

Er, a:ther a vetcribus poetis appellatus , a Zoroa. fire, ficut ab Orpheo :uB11p, cum igne, aqua, & ter­

ra, elementum conf-Htuit. Sed qui aerem diftinguunt ab a:chere , hi differre inter fe mulrum exftimant, a:the­ remque loco , natura, & excellentia fuperiorem effe volunt, nihilque aliud defignant per a:therem, quam ca:­ lorum feu orbium fufam !ubftanriam, quam perfecl:io­ rem, incorruptibilem, & quafi impatibilem cfle conren­ dunr. Sunt qui pro elemenro ignis accipiunt, inter quos efi: Anaxagoras, & dictum putant Mra Tl!d{S- v, alii Mra Tl!

de1.9-e v a perpecuo mocu. are Apulejus xrheris,inquit,

appellatione ccelum ipfum , ftellzque, omnifque fiderea

compago intelligitur; non, ut quidam putanr, quod igneus fit & incenfos; fed quod curfibus rapidis circum• rocetur,quanquam & «10(§;, adl:us,calor. Ira in verbis nul­ lius momenti controvcrfi.r quredam exifi:unt, cum a::ther f.epius pro aere , aliquando pro fublimiori magis materia ponatur; aer vero proxime circumfufam maceriam defi­ gnet. Sed nos non de verbis aut aliorum denominatio­

nibus,fed de rebus ipfis, quidin fupremo magis loco repo­ fitum a natura fit, difputabimus. Atque font qui pucanc,

a:cherem in fupernis, aeremque inferiorem, non materia differre, fed forma tantum, qua: utrique ipforum a condi­

tore cocius materia:, propria: cuique parti indita fuit; ita materiam urriufque etfe pritnariumfluorem. Sed nos va­ cuofeparato vere admiffo, mundum totum perpe­

tuo fluore impleri declarabimus.fontes enim materiarum & acervi, funt globi ipfi, & illis circumfuft, aut longius

aliquando cvocati fluor s,qua: effi.uvia a nobis dicunrur.

CA•

L I B E R. I. JI

CAPVT XI.

D

De mots Aeru.

E motu aeris ita dicendum, non ut de elementari illo recto motu Peripatetico, agravitate & levitate

7

proficifcente, qu revera mot efl::an um, ut ad a ­ pliora fpatia delat10, aut repetmo fu1 pnmordn; fed aha­ mm indtationum, qua: occafionc aliqua huic tam fluida: naturz adveniunt, caufa: inquirendx. Primum de cir­ culari ejus motu , quo juxta motum primi mobilis ab oriente in occidentem ferri putatur, dicendum. Nam cum Comera:, feu alii fplendores , qui in aere fedem ha­ buHfe pucabantur, ab orienre in occidentem curfum ftmul cum cc:di revolutione habere viderentur, verilimile meceora ilia ab aeris gyratione ferri. Talis enim illis com­ munis videtur motus cum erronibus & fixis, etiamfi pro-

priis incitationibus ad alias cceli rcgiones inclinare vi- Cl•t· "·.

a

deantur. Sed alibi docuimus , nee tenues fph.rras ccele- hu;m ub. fies, nee aerem fupra omnia apud nos corpora minime dutl:ilem vel apprehendi in toto., vel duci, vel trahi fu-

pernis caufis poife : fundi vero, gitari, p_erturbari pore ; non incegra manente confifie11t1a, conrmuata fubfianna omni, volvi & fupra polos certos circumferri. Sed etiam ille motus proprius, cujus imperus celeritas, divaricatio,

dedinario.,non fit propter difi:anciam a rellure. nam cum

in majori minorique difi:antia nunc celerius, nunc etiam tardius, adverfus diurnam volutationem progrediantur

.........CocnJ:ta:etiam quiJupraJ,.unamfunt,a_difiantia_aut_i    .. fpha:ra,in qua vagantur,motns celeritatem aut tarditatcm

non habenr. Obfervatum enim efr in fuperiori feu remo- tiori a rerrz globo velocius aliquando moved quam in

inferiori, aliquando tardius. quod vero fzpius fupra Lu-

nam

ViJe enp.

1 2.. lib. 2.

o, alibi.

j2- p H Y S I O L O G I 1£

11am fiunc, doll:iffimorum omnium Mathematica:: obfer­ va io_nes refl:ancur. Aer tiam ( uti multo minus ignis opmmne conceptus ) orbiculares curfus, globo integro obfervare non potefl:. Nam fi prim um mobile aereo ofo.

bo motum claret fupra polo2 mundi, Luna:: fpha::ra , a­ gis illi conrigua , fupra polos ejus curfus aerem volverec,

quod in nullo Cometarum unquam apparuit. Q!!are credibile potius, ab aere Com etas non agi diurna revolu­ tione , fi infra Lunam fuerint ; nee natura ita divifit cor pora, ut fupra Lunam ca::lefl:es efient alterius pra::fl:antio­ ris narura::, concamerationes• fphzrzque, cum in urrif­ que fpatiis , fimUia proveniant, oriantur & occidant; de quibus plura in Meteorologicis.

Refl:at igicur ut in loc1s Luis, ubi originem habuerunt, (in quibus vacuis cum nulla fit ve6:io, nulla dedull:io , uc nulla renitentia, ubi nulla realis vis, & ::l telluris rran­ fitu rota mareria fimul cum efiluviis omnibus longe difl:at) derelinquancur, & verfus occafum, ut reliqua crelefl:ia

corpora, ferri videancur. Cum vero aSole, mundi mo­

tivi all:ore, luminibus aguntur, procedunt quafi infito quodam & peculiari procdfu.

Q!!are nulla ratio efl:, aerem diurna volutatione ro- tari. videndum igicur qui alii font morus, quibufve viri-

bus impellancur. Aer per fe conftantem nullum & cer- tum habet motum : movetur autem cum fufus a calore

humor in aerem convertitur, feu potius in magis rarum humorem: omnis enim aer humor efl:. Cum vero aqua. in aerem vehementius & abundanter folvitur, tnnc mo­

vetur illeaer ab origine pr nC !_llJ:n ducens , _p_r9ximum-'. ---

-qlie-aerem irffpellit nafcens aer. Sic halitus ab ollis fer­

ventibus, & in infl:rumento Heronis Spiritalium, fpi­ ritus, calefcente intus humore,erumpit, follium validif­ fime comprefforum modo, validiffimo impetu. Etiam

· in

L I B E it I. 3J

in camino de carbonibus fomus excitatur, proxima im­ pellens, & verfu.tilia infl:rumenca agens. A Sole,terra ma­ reque calent,affurgunt inde halitus: tellus eriam intus in­ fitis caloribus folvit humores. Pofteaquam in aerem effe­ runtur, & fufionis impetus ad fuperiora defiit, repleta illa regio in proximam fcfe exonerat , & ita procedit, donec intra efiluviorum limites zquali abundantia continet fefe, aut altus folvencis humoris acquiefcit. E tellure affurgunt halitus per vices , ob varias caufas ; ita furit ventus modo robufl:ior,pofl:ridie tranquilla & pacata omnia.Motus igi­ tur ventorum, qui & aeris,cum humor diffolvens amplio­ ra &; proxima petit fpatia, aerem pellens vehementiorex multa & fubita refolutione: magis etiam intenditur mo­ ms, cum fluens materia inter duos montes,per angufl:iora tranfit, fi late ingrediatur : veluti zfl:us maris, cum finum ingreditur amplum, qui in B.umen anguftum reltis viis erumpit, aquarum miram facit violentiam, (nos Anglice the Aiger appellamus) curfum vehementiffimum & ter­

ribilem. Excitantur venti a tellure ipfa, a Solis lumine,

a

quad maximeomnium impellit,a planetarum & afl:rorum luminibus & peculiaribus formis, Lunz etiam non tam mutuato lumine,quam fingularis virtutis conacu & fynen­ telechia.Cum enim Oceani a::fl:us a Luna commovetur,ec­

iam & aer motu pellitur, cum aifurgentis Oceani fpiritus in aerem exhalat. lta efirmiori etiam tellure fpiritus ab ea

evocanrur. De ventis vero anniverfariis, tum cur ab una vel alia potius regione,& Horizontis termino feu pun o, vent us nunc B.aret hic,alias alibi,tum qua:: vera uniufcuJuf-

- --que-venti caufa,-longe aliter-quam-Aftrologi-vulgares-&---- Philofophi pofuerunt, tune manifell:e declarabimus cum. . de Meteoris difputabimus.Vcntus igitur fit ex fufione ma- L,b. 4·111,­

teriz,aut cum aer tali impetu impellitur;ob eamque cau- '1'""'"fP·

faro per to tam hyemem in extremis ad boream regionibus

E vix

34 p Pl Y S I O L O G I .J£

v!x ull s unquam ventus percipitur, fed ut rigida& hor­ nda, tta pa ata & tranquilla omnia. In media fervida Zo a, no Ita fa!?e & vehementer venti increbrefcunt. Habtus entm, qm vehementioribus caloribus excitantur evad_unt,& ampl_ us in amb ente n funduntur. ar;

11 g1s pa tus aer, am m medus Zonis; ventufque ilhc ex fpmtuum cop1a exorta, potius quam ex fufion Impe us vehementi11imi ex fufione ; veluti cum halin : trumm pulv re to mentario fobito in fpiritum folvitur, & a pla pc 1t fpat1a, proximaque impellit. Przterea, in m_edus Zoms tellus ubique advcniente Sole in :rquino. tho ern,o crudos crallofque conceptos humores abun­ anc1ores per hyeme.?1 emittit,aeremque caliginc& ven­ t:s turbat. Cum vero fuperna magis frigida quam infc.., nor,a alitus qui in altum elferuntur, deficiente fulionis all:u qmefcu t,& in mis locis aguntur. are vis vento­ ru 1 non al msfcand1t, nub fque in fuperioti loco fzpe qm fcer v1dentur, cum aha: nubes in inferioribus ve­ loc1ffime aguntur, aerque fupra telluris faciem vehe­

mentiffime impellitur; qua: vera ell: caufa lateralis hujus motus.

C A p V T XI I.

De Aqu4 &Terr4.

A Eri aqua fuccedit, quanquam non ita fphzrico& ampl corpor,e ut effe oportebat, & pro dignita..

te e ement1 excellentioris1ingere quovis modo licebat. 1- tera e tt1fefUI_1t d_t; C!11ta,J1quam_tanquam prz,.. c1puam re,rum gemtncem admiferunt, uc Heraclitus.

Aqua vero tota ita in parces diffimiles divifa e,ll: ut • ulcum de vero elemenco, auc ejus loco, folliciti fue­ rmt Philofophi. Nam cum poficum fit, elementa fim..

pli-

L 1 :s E 1t I. 3r

plicia cffe corpora,. pura & aliorum corporum nulla mi-

. xtura aut tabo coinquinata; aqua pura, clara, limpi­ da, nullo odore aut fapore infecla, a.uc elementum effe,. aut proxime ad naturam elemenci accedere videatur. At h.Ec minori quantitate fcfe oftendit , quam moles elemenci requirit. Alia: vero aqua:, qua: mixcuram quan­ dam habere putantur, prrevalenc in rerum natura, & late profundeque dominantur: uti maria vaftiffima, qua: falfa & turbulenta Cenfibus noftris percipiuntur. Uncle Ari­ froteles locum elementi aquarum in mari pofuit; fed an­ cipiti & incerd. f ntcntia. em enim occup re locum mare cernimus ,. 1s mans locus non ell: , fed poems aqua:: videtur tamen locus elfe maris, quia quod falliun eft, ra­

tione ponderis in imo manec; qaod potulcntum e.ft, at­ que duke exiilit, in fublimi propter fuam tenmtatem

!c:andere affolet. Videndum igitur primum qt1id aqua:, quid falfz aquz, quid dukes exiftant, & quern locum habeant.

Globus hie nofter,qui ex terra &:aqu:t fimul cum effiu­ viis aliis conftat, pr:rcipue ex folida & firmiori parte pri• maria,maanecicis imbucus eft viribus. Hujus eminentias

-longe-all:ioi-eff-

quafdam fluores alluunt, qui variis moti?us hue i.llucque aguncur, per maris depreffiora loca, per mternas m fupe­ riori parte cavernas & fiftulas, unde fonc_es e ump nt, flumina in depreffiora loca labuntur._ (Hie eaam 1 dec1- piuntur, qui fubterran as quas effe m ma , m r1a me­ dia, flumina fupenora Jud1cant. nam hcet m qmbufdam lacis aqu:r in puceis, ufque ad ducent fimam orgyam e­ periancur; ramen quia & terrarum 11larum fuperfic1es

marisfupeifici tffrifquia-etiam ma is----

ipfius profundicas major, omn um aquaru ?1ax1m 111 fundo fubfidit mare.) At celluns conH:annoris ampla & profundio.r moles, q1.1,am terram vocitamus , ctiamfi du-

E .2. ra,

36 p H Y S I O L O C I JE

ra , renitens, firma, & quafi Licea videatur , non tamen exfocca , arida, frigida eft , & infrugifera , ut /lurimi Philofuphi,vana opinione indutl:i,exiftimant. Se quem­ admodum fuperiores ejus partes , ortu rerum & interitu confufa:,humorem tamen ingenitum fenfibus noftris pra:: fe ferunt: nifi aliquando illud minus appar-eat , cum Sol arden.tior t nuem imbpitum humorem fugaverit ; ita telluns tota mterna moles fuccum habet innatum,infitum ab origine prima, & fuum. Ab ejus interioribus emer­ gunt fluores attenuati halitufque, rurfufque concipiun­ tur,imbibunturque. Ab ifto motu atl:uque naturz fon­ tes, flumina mariaque perennant. lta aqu.E fluores funt

a tellure procedentes,infuperioribus terrarum ex coacer­

a

vationibus halituum & acl:us elevati , remiflione in fenfi. hilem & magis renitentem liquorem concreti; fecundum magis tamen & minus. Maria enim craffiora & reniten­ tia magis , fontes plurimi ( & ab illis flumina) tenuiores fubtiliorefque. Q!!z vero cralfz font aquz, ut plurimum falfz, quzdam amarz. De lutofis non eft fermo, quz ex diverfarum naturarum confufione potius funt. Sales vero fuccifuntconcreti ex craffioribus halitibus: quare & ma­ re totum falfum , cum in ejus fundis) ut primum attin.. guntur , fuperfiua terrarum, qua: mari alluuntur, aut in maris fubfl:antiam erumpunt, aut in fales tr::mfeunt, falfaque funda falfumque rotum ex falfa generatione exi­ ftunt. Non enim tam nobis quzrendum eft , cur mare falfom , quam cur fontes & flumina dukes & potabiles

finr. Eft enim magis fubtilis fontium generatio, cum

L 1 » E 1t I. 37

Sed ut in mari aqu falf.e perennant, ita terrz inferio­ ra, maxime quz a fuperfi.cie quibufdam rgyis. difrant., Cales concipiunt. In Pannonia & Sarmat1a fahum fod1-

nz, fed illz profundz admodum, 50 aut 60 aut 10 r­ gyarum ; in Africa, in Afia , fales fu t foffile, s _Plunm1f­ que in locis terrz plurimz f em fap u t ; max1me vero quz computruerunt, in·qu1b s hahmtrum, eu fales pe­ trre ditli, abundant. nitrofx ettam glebz plur1mz, Chal­ canthum , Chalcitis, Sori , Mify , Sal Ammoniacum, Alumina, fucci ft.mt , & falis naturam habent, omnefque metallorum vena: cum fale oriuntur, omniaque apud nos corpora cremata falem oftendunt.. Vagi en m, tenues& fluidi nimis fucci non perennant m corponbus ; craffio. res igitur defiderantur & fumi; quales funt qui falem pr.e fe ferunt. Craffiores igitut ubique halitus de tellure e­ mifli qui nunquam in altum & aerem adfcendunt, ma­ teria 'funt falforum. qu.e vero ex tenuioribus halitibus concrefcunt, ut nubes & pluvia, raro aut nunquam falfa fun:t craifefcunt enim ex tenuioribus in dukes aqua, s non ab origine craifa & fuccofa proveniunt, Telluti igi­ tur effluvia h.I!c omnia font , mare, fonces , flumm,a quemadmodum & aer_circumfufus omnis, ficut fades

fequentis figura: ofl:end1t.

aut a vapore in montium excelfiora exaltato, tenuior      

- -materiahuiiiida generator, aut cumtelTuris-pirtesaJIT - -----

ciunt & imbibunt aerem exteriorem, & ad intern.a con- cipi unt, tenuiores aquz ex fublimatis longius aface va"!

poribus oriuntur.

Sed E 3

".".'.

.a

:i::

• '11_/-. .'an, i,S3

;8 PHYSIOLOGIJE

od vero antiqui & recentiores humorem defi­ niunt, ut idfit quod proprio termino non continetur, fed alieno, minus naturam humoris ofl:endit, nee verum eft. Nam ut gutta aqua: in fe conglobatur & termina.. tur, ita lati.ffima maria in fe congregantur, convexa funt, non plana; atque fi globus aliquis e£fet in n1.tura prima­ rius, ex aqaa formam retineret. Sed fluit aqua fupra tel­ Iurem ad cava & decliviora loca, ad totius globi majo­ rcm uniformitatcm. Omnia namque flumina ad mare

currun,t ut ad inferiora fpatia; etiam ut ad generale

...

L I B E R I. 39

In horum nullo vis eft pra:cipui aticujus eleme ti: El ­ mentorum igitur diftin8.:z naturre male & pe m 1o e m opprobrium pbilofophantium introducl:z funt a fc1ohs.E­ Icmemnm nos nullum agnofcimus pra:ter tellurem: fola tellus matcriam omnem & hyla:um dat, in cujus peri­ pheria fucci ab ejus gremio coace:i:vantllr & aquz fucc s imputz, ut maria. Ab illis fubtiliores exc1tantur, ex qui­ bus fontcs & flumina: ridiculumque cffet (ut folent) con­ tendere num mare fit elementum ; an aqua fontana &

.fl.uvialis agis fit elemcntum, quia m gi ad .fimplicita­ tem quandam accedcre videanrur,. qu1a hmp1d , clara:, tenuiorcs, non odoratz, nee fap1d.r. De m ns au_tem prima origine, atquc utrum in ri cipio Cola & u 1for mis terra fuerit; an ut nqnc aqu1s circumfufa, q a:{h ell: apud plurimos. Sed fi in principio ad t fum v1vemmm creata fuerit, ita fuit difpofita, ut none v1demus, & aqua per partcs eminentiarum fufa. quod fi null m unquam originem tellus habuit, fane pofteaqu m Sohs & fideru Iuminibus & influentiis concuffa fmt, terrra cunc pn­ mum fluores cmiiicfoos, & lurima i fup r_ficie variet ­ te floruit. Sed nos primord1a mund1 & 1vmam Mofa1.

cam de ejus fabrica narrationcm amplecbmur, qua:1:1 ­

flris principiis omnibus nufquam eft adverla: atque d1v ­ nus ille Scriptor nufquam elemcntorum comme orav1t

fabricam,fed czlum & terrain crcavit tan!um Alt1 ' non crelum & quaruor elementa. Aq a: m rerum 1 1tus in terrz fi11us font congregata:, & :ma_a,ppellat:c, a tel­

quoddam principium. Tres apud nos fluores pra:cipui:

-Acr·-qui rams eftp1qua pluvialis &-fofffifna &-puteali· s,-­ quz denfiores ; & marina aqua, qua: denfitate pra:cdlit.

Hi in fumma tellure ab illa evocati, moventur , flaunt,

Iabuntur, eunt rc:deumque variis caufis unpellcntibus.

In

lure tamen prognata: & effufa:. Succ1,qm e tellur_efl unr,

..._falfi_funt._Marc_igit.t:tLfalfrt111 JJgn.11_1:>_ ha pot11bu ,--. non quod tenuior materia evocatur Solis lum ne & ra­ diis: fontium vero quod fublimantur, ut luv1z_, qure dukes evadunt. Sic & putealcs, qua: ab aere origmei:rr ducunt, aut pluviis, ut multis experientiis apparet&. S _c

aer

40 PHYSlOLOGI.iE

&aer fi e falfedine, aut fapore, fentitur; craffioris enim fubfi:ant1.e natura guftum movet. lta & inodorus ae·r nifi putido aut alieno halitu afficiatur. '

Aqu.e aut terra: non ineft frigus , at Peripatetici vo­ lunt, fed calore utra ue habet infitos & proprios. Mo­ ms aquarum c1rcular1s eft , & perennis , tam marium quorunda , ut ab o tivo Oceano per promontorium Bona: Spe1, quam fluv10rum. Nilus enim in circulo mo­ vetur , non propter defcenfum • nulla enim altitudo de­

fcenfum facere poteft afontibus Nili ad Nilioftia.

C A p V T X I I I.

I

Aq111. non generAt11r ex Frigore.

N ftillatoriis vafis aqua generator, licct fuperna ca­ leant.

HJ."'P· s.. Cum fupera refrig ri m habent a externo, aquz ci­ tms ant; non uod a fngore, fed qu1a fuperius illud cor­ pus mcalefcens 1mpedit concretionem.

Aer nullo modo per frigus in aquam vertitur ; nam tune fe per plueret in frigidis regionibus , & frigidis tempor1bus.

Aer per frigus non mutator in aquam: nam aer in ve­ ca, fubmcrfa inaqua frigida, minime longo temporc m aquam tra.nfit.

are pefrigus n n generatur aqua , fed potius ab­ fum1tur, ut v1demus m fumme frigidis locis omnia ex­ ficcari.

L 1 B E R. I. 41

pelluntur vapores ; veluti cum contrarii fiunt, autadverfi Rant venti ; quibus motionibus , fi admodum valid:E non fuerint, implicantur vapores & craffefcunt, candemque in aquas coeunt, ex quibus originem duxerint.

N ullum corpus unionem partium habet fine aqu,a

nullufque ignis fplendet aut confiftit fine humore.

CA p VT XI v.

De Elementor11m compojitiont.

C

Vm ol m apu feculum _prius elementa admiffa f nt in Phtlofoph1am , anx1e qurerebant quomodo 1fta elemcnta compofita effent. Plato (five illa fuit Pythago­ ricorut:n opinio) putavit, hxc elementa compofita e£fe ex fuperficiebus; ita, malo inftituto, corPorum nacura conftantium, Mathematica prindpia facit. Anaxagoras cum exiftimaffet corpora fimilarium partium effe pri­ mam omnium rerum materiam , vid't:retquc ex his cor­ poribus , quz nos elementa vocare confuevimus, omnia generari , exiftimavit in hifcc elementis przcipue effe fi­ milares partes, & quafi rerum omnium femina, ex qui­ bus itidem omnes res generari poffunt & oriri. Demo­ critus vern, quern fecutus eft Epicurus, dixit omnium rerum materiam effe corpora indivHibilia ( quz atomos appellavit) figuris diilinl\:a invicem. Ex his atomis con­ ftituta effe volunt elementa hrec omnia. Sed ha: tandem opiniones non immerito explofa font, elementaque illa concepta ex materia & forma conftare ab Ariftotele ma­

xime , & ejus fecl:atoribus omnibus confumatum eft.

At 11equc:per J:1!J.morem •. Aqua J:!!J.1111ihil humidius.       Nee aqueus humor fubmerfum immutat aerem. ··

Ibitl.,,y.s. Reftat igitur, a 1:1am gen rari ab acre & vapido fo-

luco_, quod craffefc1t, aut loc1s natura opacis, aut in vi­ fcer1bus terrre, aut cum confertim in locum aliquem im­

pel-

F CA-

PHYSIOLOGilE

C A p V T X v.

L 1 n E R

C A p V T

I. 43

XV I.

od Ekmenta ii/a male accepta exleft mutuo per q11alitates

V

. fall&non jiant.

ldetur hoc fieri in aere przdpue & aqua. nam cum omnia naturz vi ultro citroque oriri elementa con­

tendant, aer facillime ab aqua oritur. cum calor humo­ rem vehementius urget, primum fit vapor, qui in aerem

vid,'"p.s. tranfit; quod tacile perficitur. quare & per frigus etiam volunt aerem in aquam converti; quod nullo modo pot­

eft perfuaderi. Ita enim eorum omnis media aeris regio in aquam tranfiret, perpetuique imbres circa polos in frigidis regionibus exifterent; at in illis Zonis minus efl: humid um ca:lum. Sed illud experimento etiam convin-

Ibid. catur. Sume veficam aere difrcntam , bane pondere ali.: quo in aqua gelida mcrgito tota feptimana, menfe roto, autanno. Extrahitur vefica acre, ut ante, plena, minime in aquam denfato aut concreto , nullo modo immutato ; etiamfi ille undique & humorc convenienti & frigore , aqua ipfa inclufus, contentllS, & incubatus fuerit. Non igitur afrigore, aut humore aer in aquam vertitur. In fuperiori elemento ignis, quz vis imminuens eft frigoris, ut ejus calorem vincat ; aut quomodo ficcitas ilia ignea in humorem abibit? Anne frigore aliquis ex rerra efficiec aquam, cum omnia rigida duriora evadant, afpera, & temporc diuturniori ficca

CA-

Non eJfo plen11m elementis totum fjlllium inter tellurem & L1mam , fed tantum effluvia qu.edam ajforgere ad milliariorum pauciorum altitudinem.

N

Onnulli Peripatetici, univerfum fpatium inter tel­ lurem & Lunam , Elementis plenum exiftimanc ; quod ut certius impleant, aquam, aerem, & ignem pro­

portione quadam excrefc re, & in mol:m a1Iu_rgere e ­ ifl:imant decupla proport1one. Sed maria cert1s expen-. mentis coo-nofcuntur vix ad duo milliaria pervenire in profondita e, atque ilia tan tum dimidium quafi globum infuperficie tegunt: uncle minime conferenda cum ter­ rena mole, cujus diameter eft 6875 milliarium talium. quare aqua non eft decuplo major, fed plus quam terce ­ ties minor quam terra. At fi Elementa fervarent cont1- nuam proportionem decuplam, ca::tera Elementa fi ul concinerent terram 1110. Nam 10) 100, 1000 efficmnt x 1 1 o. quod falfifiimum. Nam fi fpatia interjell:a inter cerram & Lunam obfet'tabis , ampliora erunt multo tel-. lu-re 40000 vicibus. Q.!!od fi volunt decuplam propor­ tionem intelligi de diametris elementorum , & non de corporum mole, id mu to a furdius eri . Prim um , qui.a falfum eft Lun:E diflannam a terra contmere I I Io fem1- diametros terrz , fequereturque inde aquam dfe millies majorem terra,& totam fpha::ram elementorum ad terram habere proportionem quam hie nume:us 1000.00000? ad1 : quod eft ridiculum, ut recl:e erud1tus Clav1us colh­

gif,demonfl:ratque latiurvanam-effe-Elemencorum-ma:;··· chinam illam. QE;od fi aeris elementum, etiam exiguum refpell:u tanta:: vaftitatis, ad milliari_orum tantum .2. alt ­ tudinem affurgit, juxta demonftrat1oncs Alhazem & V1-

F .2, tellonis

44 P 11 Y S I o L o G I J£ L I B E It 1. -1-S

a

tellonis. At ex fententia noftra fzpius non ad vicefimum, turali proportione conferre , cum fit 1 oo0000000 ad aliquando vero in frigidis regionibus vix ad quintum.Mi- unum. Non igitur in illo fpatio toto plenus eft mundus rum ergoquomodo ab igne totum illud impleretur,de quo elementorum fufficicmti mole, nee ccrlum infra orbem utrum fit in natura vaftum aliquod corpus &:: tale ele- Lun:i: defcendit. eft igitur vacuum.

mentum, plurimis non fine caufa dubitatur, nulla ve- Sed proportio inter aquam & terr m f cile.difcerni ro ratione probatur. qua de re latius aliquando in Meteo- poteft: adeo ut mire per multa fecula mfamre :v1deantur rologicis. Q:!!od vero Plato in Timzo, &:: Platonici qua- Philofophi,cum aquam multisvicibus terra maJorem effe tuor conftituunt elementa, quibus cum ccrlo quinque re- volunt. Peritiilimi naucleri Hifpani, Angli, Belgre, cum gularium corporum figuras attribuunc ob fimilitudines quibus nos fzpius fermonem habuimus, inter os plu- quafdam: ut igni pyramidem feu tetraedron,quia adfcen- rimi circa globum univerfum navigaverunt,vaft1ffima.re- dit in morem pyramidis; aeri oltoedron, quia maximam ferunt maria raro ultra 500 paffus profunda effe, ranffi.- fimilitudinem cum tetraedro obtinet, cum conftet e:x: me 8oo;in plurimis locisvix 30,40, aut 50 orgyas_fupcra- duabus pyramidibus; aqu:i: lcofaedron, propter nimiam re. od fiper univerfum orbem terrarum,remotis terre- mobilitatem ; Cubum terrre, ob ftabilitatem; ccrlo dode- nis eminentiis, aqua fupra terram 5oo paffibus exftaret,

caedron, quod in 12, figna dividitur; vanz funt &:: otiofz atque·orbis ille totus diametrum haberet 35oo millia- cogitationes, nullius in Philofophia momenti. rium , terrre vcro diameter effet 3ooo milliarium; ex

his fequeretur, terram majorem e!fe aqua plus q am 2, 333

C A P v T X V I I. vicibus. Sed quia terrre fuperfictes detelta maJor efl:, aut

e

1.)e FJementor•m inter ft pr/JtJIJrtionibm& 1114ntitatibfl,J. non multo minor fuperficie aquarum, aqua: vero in plu-

-r rimis locis 50 paffuum non habent profunditatem, fe- Vm egregiam elementorum machinam in rerum na- quitur ex nccefiicate terram majorc:m effe aqua plus quam tura finxiffent Philofophi, voluerunt etiam & pro- .5-ooo vicibus : majorque effet terra quam aqua, cum am-

portionem inter elementa effe , legefque certas fabri- plior terra fit in fuperficie, .etiam aqua profunda e et camque juftiffimam. lta proportionem quantitatum in pyramidaliter ufque ad glob1 telluns centrnm, ut facile elementis continuam ex proportione decupla conftare eft cuivis dc:monftrare. Non ell: ergo aqua decuplo ma-:- nonnulli exiftimant. od fieri non poteft, nifi multo jor cerra, cum terra major fit aqua plu quinqoies n-:ime. maxima pars intervalli inter Lunam & terram fit vacua. cuplo. Atqui per iftasineptias, ex m hs fun.damc:nt1s or- Sed fingat quis ex Peripatetica turba audaculus pro fuo tas, jam diu tota Philofophia authent1ca deh at, Scholre

fenfu proportio11em intervalli fph:i:rici a tellure ad Lunz docl:rinis abfurdiffimis perfonant, vulgus &Juvenrus va-

fphzraliieffeTemiaiametrorum-telluris I I IO' confe_r_a_t_------n1tat1hus & erroiibusinfamarffrif. . ..................

que cum telluris mole,videbit quantum corpus illud exti- mum totaque interjelta moles terram fuperabit; ita ut ri­

diculum fie cum ea tellurem in aliqua convenienti & na-

tu-

F 3 CA-

PHYSlOLOGliE

CA p V T XVIII.

Non ejfa mixtlirtU Elementortim , ut neque q11alitatum, cum corpora generantur.

C

Oqui, dum ex polenta placenculas condunt, & cer­ vifias coquunt potHices, etiam cum elecl:uaria & fy­ rupos componit pharmacopceus, e multis unum.ali­ quod concinnant. Natura verd non 1ta efl: mechamca, ut mixturis confl:ituat rerum formas. quare abfque ele­ mentis,tum compofitionis,tum mixtionis,corpora confh-

d l r. . .

.. ruit. Tellus communis mater efl:, h:Ec fola materiam fup-

hdu11p.1 z..

pe itat, in ea atent 1emmana rcrum; qu:E ut concepta

foerint loco idoneo, abact:u humoris , intra form:E can­ cellos principium habenr moms, augmentum, & 11:atum. Elementa non aliunde petunrur: unaqu:Eque res in con­ venienti effentia; quac; radices agunt, in tellure hxrenr, fuccumque inde hauriunt cuique form:E neceffarium, Succus ex tellure ducitur, qua: undique & per univerfam molem foccum habet infitum & genuinum.

:E vero in aquis degum, in telluri-s folutiori fucco vagancur, & aquarum convenienti tepore confervamur.

In aere vero,qui fluor efl: artenuatus magis, c.etcra de­ gum animalia, fluore fpirituali recreantur, ejufque etiam tepore vitam prodacunt , alimentaque etiam affumunt, ut acl:o & abfumpto humore nova addan.tur incrementa.

C A p V T XI x.

p

De Motu gr11.vium & leviNm.

- - --=-----

Ofl:eaquam machina elementorum ticl:a fuit , & lite-

a

ris commendata, vari:E ort:E funt fententi:E de cau­ fis motionum ipfarum. Empedocles voluit elementa ad foa lo£a moved ccelo, quod motu fuo rapidiffimo illa

pellit

L l B E A I.

peltit procul afe; ita u quo gra iora,eo longiu pel atur.

Alii antiquorum d1xerunt elementa tnoven, qma a lo­

cis ipus, qu:E vim habent attracl:ri em, fingula ad. pro­ prium locum ducerentur. Recennores putant mot1ones elementorum fieri ex generatione. dum enim generantur & corrumpunrur, fiunt gravia aut levia, unde furfitm vel

deorfom tendunt , quod ab exte.rna fit caufa. Alii putant elementa moveri a propriis formis, & ita motorem ha­ here internum. In his fe exercent interpretes Arifl:otelis,

a

varieque inca!fum inter le pro fuo quifque ingenio d gl ­ diantur. Ira enim fieri neceffe efl:, cum ex falfis pnnc1- piis rationes inquirunt. . .

a

Pofitum nobis antea efl:, elementa non 1ta m natu­ ra exifl:ere, nee variis lods confifl:ere : motiones farfum

& deorfurn non contrariis naturis tieri. Univerfa rerum Videct1p. terrefl:rium natura. a ipfo telluris_ globo de endet, ab 12· ipfo dimanat, & m 1pfum conflmt. Terra m. loco uo

non manet propter gravitatem , ut antea docmmus : Ita neque corpora confluunc ad terra , nifi qure ab. ea e- greffa fuerint. Egrediuntur exhalatmn s t ab mcl1J- fo in vifceribus terr:E ."£fl:u, quam ex Sobs lumme & Lu- nx acl:uali confaderatione. Attriti humores, tam pin-

gues quam aquei , fufionis motu. affur unt , ele.vantur a

craffiori vapido aere, & ad fupenora v1dentur ahquantu-

lum fcandere. Sed motus ille fl:atim diminuitur, & va­

gantur halitus incertis lationibus. fflu ia enim ja font a tcllure orta, ab illa non longe d1fl:ant1a; qu:E ub1 elata font, non ilico incraffantur, quafi a frigore Peripatetico

tierent meceora; fed cum c:X f(}acervatione materi:E fi- mul craffefcunt vapores. Sic, aufl:er in b ream exicrit, illico ningic: boreas in aufirum, pluv1as ag1c. Ira natura recolligit fe rurfus , & ad prifl:inum fo ten re ollecl:a re­ vertitur. Efl: igitur gravitas corporum mdmano ad fuum

pnn-

48 p H 7: S I O L O G I .JE

principium, a tellure qu:r egreffa funt ad tellurem. Le vicas vero incicatio afuo principio, vel humoris folventis

ratione, vel circumfufi corporis atcollentis.

Temperacur:r quacuor qualitatum elementa diverfa­ rum nacurarum non conftituunc: neque faciunt unerra & aqua defcendat, neque uc aer adfoendat; fed materia: ratione 6.unt levia aut gravia. Q!!x terrenamagis funt & coaaa, ut cerra, proximius & acrius in tellurisglobum in­ cumbunt; qua: foluta vi aliqua;diffufa ampliorem pecunt locum, craffioraque ipfis fobfi:erni patiuntur; & impoten­

tior efi: illa natura, & a fua origine immutata , qme fe ex­

trudi & irnpelli de fcdibus fois ab aliis corporibus cra.ffio4

.ribus patitur.

C A p VT Xx.

A

De Y11cuo flpar1110.

R!ftoteles quibufdam imperfecl:is ratiunculis alfur­ g1t adverfos vacuum feparatum , qu::eritque illas in

a

a

a

fuis fid:is Elementis, & eorum partium lationibus. Si enim, uniufcujufque fimplicium corporum latio aliqua natura, ut ignis quidem furfom, terra: autem deorfum & ad medium; manifeftum efl: quod vacuum non erit caufa lationis. Cujus igitur .caufa erit vacuum? videtur enim elfe caufa motus fecundum iocum , hujus autem non eft. Dicl:um nobis eft , quid , & unde hi mocus recti elementorurn (toties decantati Pcripateticis) fiant. Pra:terea nemo fanus dixerit, vacuum effe caufam mo­ tus, fed in vacuo fcparato moventur corpora., non va-

a

-----=cuo ,Jed_ab ipjis coi;p.grib1.1s , qua: afrus_fuo_s_ emittunc. In vacuo moventur prima corpora, globi ipfi, ut pla­ neta:, & terra, & fixa: etiam aliqure ftella:, fi n1otum ha­ buerint, qui propter longinquitatem nobis difcerni non poffit ; aut quiefcunt corpora in vacuo, ut fixa: fl:ella: plu-

rima:,

L I B E R I. 49

rima: , qua: mutuo non agunc fefe. Ariil:oteles demon­ fl:rare vult non efle vacuum in fuo farcinato mundo ex mole elementorum : quod eft ridiculutn. .Amplius , in­

quit,Jiefl aliquis locl/4 privatu, corpore, id efl vacuum, quo

movebitur impojitum in ipfa corp«4 ? non enim in omnem par­ tem. RecSt:us ille mocus , materi.E Cunt inclinationes ad

principia, ad fontes, ad globos. Cum aglobo aliquan.:.

tulum affurgunt folutz partes, id ab extenfione & majori

attenuatione fit , & coeunt cum eflluviis globi : Effiuvia enim font elata:: partes ab attenuatione in majus fpatium. In effiuviis cum fuerint corpora craffiora & coacta ma­ gis, tendunt ilico ad fuum principium & fimile, videl. ad terram. Q!!od fi longe ab effiuviis materia cafu aliquo fe­ para.ta foerit cralfa, non ftatim deorfum delabitur ad ter­ ram: non aliter atque eleltrica extra fua eflluvia non alli-

a

ciunt corpora. Sed manent in vacuo Cometa: , nifi aaa vitle e11p.

ma.teria illa forma planetarum aut lumine moveatur; 11-huJ'"

ut cometa::, qm. ut pn•mum apparent, motu aguntur tan- lib.

tum circulari, donec evanefcunt. Pu tat infuper Ariftote­ les nullam affignari poffe caufam, cur quod movetur, hie potius quiefcat; quam alibi : quare unumquodque quod movetur, aut ubique natum effe quiefcere, & ubique fer- l"i,aut tollendum elfe vacuum.Cujus rei veritatem fie ha­ beto. Omnia quiefcunt in vacuo pofita; ita quies plu­ rimis globis mundi. At nonnulli globi & infitis viribus, & actu aliorum corporum,aguntur circa qua:dam corpo­ ra, ut planetz circa Solem,aut circa tellurem,tellus circa axemfuum,ad Solem,Luna circa tellurem & erga Solem.

a

QJ!odJiSol in medio qui fcit, ut Canis ,.ut_Qrion, ut Ard:urus, rum planeta:, tum etiam tellus, Sole aguncur in orbem,confentientibuspropter bonum ipfis globorum formis: fi vero tellus in medio quiefcat ( de cujus motu annuo non eft hujus loci difceptare) aguntur circa ipfam ca::tera moventia. G Si

50 p H Y S I O L O G I .IE

Si in vacuo globomm diftracta: parres moverentur,non fequicur ex opinione Ariftotelis ut id in inftanti fieret. tel­ luris enim partes ad tellurem velocius & tardius moven­ tur, propter medii naturam & difpofitionem ; velociffirne in renuiffimo medio, non tamen abfque tempore; & foc­ ceilive etiam motus in vacuo fieret.

Vacuum feparar:um nufquam corpore circumducitur, fed vacuum ell: quaii unum, & quafi continuatum fpa­ tium : non finitum, quia reale non ell:: non infinitum, quia neque exiftit.

In vacuo feparato eft: abfoluta corporum & ac1:uum

L 1 B E R I. 5 I

men non eft luminis in vacuo, qui nunquam ell: in vacuo. Si non eifet vacuum in revolutione telluris , effet con• fufio aeris fuperioris , feu efHuvior m telluris cum adj n­ ctis perturbatio ingens & commotto.Q.!!od .fi terra qmef­ ceret, ccelum vero & fuperior aer volutaretur, ut vulgus philofophantium exiftimant, perinde a_lis confufi? eifet, ex collifione volubilis aeris tanta permc1tate & qmefcen­

tis aeris.

.fi!.gt1re efft,wia placide non confafa, cum tttlure volvatJtNr.

11,urCa- t'tthife •

privatio. aer proximus, ut & fupremus, eft effluvium tel. luris, fumme e.ft frigidus,qui non in aquam propter frigus convertitur , fed tenuiilimus minima materia: coacerva­ tione exftat.

Q.!!i putant moveri in inftanti quod movetur per va­ cuum, nihil dicunt ; cum illi multa fomnient de motio­ nibus natl,lralibus rectis, qua:: vere naturales non font mo

tiones ab ipfa natura incitatz, fed a vi & perturbatione,

cum corpora extra fuam nacuram fonr pofita, & ad fua

principia revercuntur. Moms vero circularis globorum primariornm eft vera naturalis incitatio, & in vacuo fie

. .

c ·us lft.fe.

.

;;..\I'

J('I

'?

a

nullo renitente corpore. At alii illi putati moms recti per vacuum non fiunt . nam fi extra effluvia telluris pars telluris longius focrit, ad tellurem non delabitur; non aliter atque elecl:rica ultra fua effluvia allicere corpora non poifunt. Hie evanida apparet tota PhHofophia de proportione motus reB:i per plenum & per vacuum, ma­ nifefi:umque ell: ab elecl:ricis prinqf!iis motum partium telluris non fieri nifi per vim.. vis autem illa infertur lu­

mine alicujus aftri, aut formarum aclu, ut in cometis ac- rut,Lib.;. cidit, qui per vacuum procedunt; de quibus alibi copio­ '"P· 3. 6 £us. Lumen vcro corpora ferit per vacuum, tranfitus ta­

•. 'I

v,\ '

-

,t-

mm G 2, Qua:..

p.. PHYSIOLOCIJ£

Q!!re vero ab Alhazeno in Perfpecl:ivis adferuntur, probantia ccdum rarius die aere & igne , eadem aptius probant vacua eff'e & inania fpatia fupra efHuvia telluris. Si totus mundus plenus & farcinatus eff'et, lumina li­ xarum ftellarum per intervalla fenfihus noftris adveni­ rent, poftea quam fupra horizontem emerfiffent , re.. nitente per longiilima fpatia corpore interpofito. Sed lumen per vacuum, prrefens eft corporibus objecl:is in in­ ftanti , non in tempore ; tranfit vero Lumen corpora ipfa

diaphana in tempore. eft igitur vacuum.

Per lumina corpora agunrnr dum tranfit lumen, id­ qt1e fit in tempore , per vacuum nullus eft acl:us . non

igitur tranfi.t lumen in tempore per vacuum, fed pra:fens eft a corpore in corpus abfque tempore.

Lacl:eus circulus eft realis materia , fufa conftanfque per inania mundi, difcreta tamen ab inani.

Lumini patet tranfitus liberrimus per vacuum, non ita perinde per corpus diaphanum.

Nullum corpus ita diaphanum eft, quin aliqua fit in illo renitentia, omnis autem renitentia impedimentum eft &: luminis refracl:io.

Lumen acl:us eft, acl:us vero non eft nifi in corpore, vacuum vero lumen non apprehendit.

Lumen interjecl:o vacuo prrefens eft corporibus obje- 8:is, non in ternpore tranfit: quanquam lumen corpora ipfa diaphana in tempore tranfit.

Si non eff'et vacuum,corpora czleftia longe majora ap­ parerent.

------- I_n_..quavis_!egione,inquovis anni tetr1p()re aer, licet fuerit clariffimus tenuiilimufque, femper fieret cre_p_u fc_u  

a

lum; nullus enim aer fingi potefl: tam fubtilis, quin quz- dam fit in illo renitentia, & luminis Sole procedenris refracl:io quzdam. quod fi eflet, tune no61::es perpetuo ut

ere-

L I B E R. I. 5;

crepufcula lucerent a fuperiore circumfufi aeris illumi­

natione , ad quern Sol pervenit undique ; przterquam in

pyramidali umbra. Sed non lucent. ergo nullus eft illic aer, nee aliud, quod fingi poteft, corpus. igitur vacuum. Corpori adhreret corpus, non propter fugam vacui. feparanrur corpora per corpora, ut apud n s f lid , aere aut aqua interfluente: quod fit ad contmmtat1s con­ fervationem , atque ita vacuum in penetralibus non ad­ mittunt. Spatium etiam vacuum in circumfufo corpore,

nee corpora ipfa, nee natura admittit.

Per vacuum lumen pra:terit fine tempore, per aerem

& diaphanum in tempore.

In diaphanis omnibus craffioribus lumen fifl:itur , ve­ luti in fundo maris , & non ita admodum profundis nul­ lus omnino fenfus efi. luminis; quanquam juxta fuperfi­ ciem, aut in parvis aquis lumen videatur.

Tenebrz tantum in altiori fundo, quemadmodum in­

dicant urinatores , qui margaritas expifcantur in imis

partibus requorum Indicorum.

Si tanta eff'et profunditas ignis & aeris, quomodo fie­

ri poteft ut totum hoc fub lunam fpatium, una nocte tan­ tum, cum abivit Sol, rigidum exiftat, aut ita fubito per­ eat tota vis & calor elementi tam fpatiofi ab altero latere, quo Sol non pervenit?

Nos in Anglia, regione nubilofa & perhumida, hye­

me femper fentimus frigus vehcmentius ,cum clara nolte ftell.e funtadmodum confpicure. unde ex antiquis non­ nulli, cum illud percepiffent etiam in fuis regionibus, turpiter ftellas effe frigidas , & earum obtuitu terras con-

gelari exiftimabant. . . . .

Omnino igitur aut eft vacuum ftat1m ultra hm1tcs aeris , qui non extenduntur nifi ad 5 , 6, aut dccem mil­ liaria; aut aliud co1:pus longe ab elementis d1verfum. fed

G; cum

54 p lt Y S I O L O G I 1£

cum nullum aliud nemo unquam finxerit,neclingi poffit, reftat ut fit vacuum.

Sed quxritur , uncle tanta frigiditas aeris in frigidis Zonis, vel in Mofcovia, qux longe diftat a frigidiffimo

termino, aer ita.fit abfque calore omni, ur qui fputum ex Ole ejicit, antequam in terram cadat, gladetur, & metalli modo in pavimentum Coner? At fi illic in altiori­ bus moncibus, multoque magis propius polo aliquisfue­ rit, exftinguitur fl:atim & moritur, cum ingenti vacuo

fpiritus nullus adfit qui ducatur. Ita defecl:u aeris non re­

L 1 :& 1 ll I. 55

cia corpora funt univerfa rerum vafta natura ; compofita vero concretaab efHuviis & mixturisquibufdam elemen­ torum circa telluris tantum peripheriam. Sed facile hoc illis condonaremus , fi veritatem quovis modo alfecuti

fuifienr. Elemenca igitur extra locum fuum , ad loc m

recto curfu feruntur ; ipfu. vcro elemenra comi_noven ex toto e fuis fedibus non polfunr. At fi parces d1velleren

tur, fimplicia illa aliquando per aliq d fr ft l mor­ talibus apparuiff'ent. Sed t:r dendum 1b o a v1 m1s cor­

lpirance,s pereunc.

cum animam ducere non poffint, Cubito

XX I.

poribus alterari & corrump1. QE_od fi tea_ fuent, ut ec oftendi quovis modo poffint, at ue, fi ahoru fines m­ grederentur, corrumpantur, qurd nos fimpbc1hus elc­ mentis motum deputamus , cum nufquam moveantur

De Motu Elememorum vulgo co'fl&epto de pondere

D

fimul &levitate.

Icunt corpora eife alia fimplicia, alia compofita; fimplicibus fimplices e{fe motus, compofitis mixtos

& imperfecl:os. firnplicern morum aut ad rectam fcrri li­ neam,aut clfe circularem. Ad rell:am lineam ferri elemen­ ta fimplicia; crelefi:ia, ab omni conc;etione lihera, in cir­ culum volvi. Atque hi font motus naturales ; iis vero ad­ verfi, qui& violenti, cum contra naturx icclinationem incitantur. lgnem femper levem & fupera petere: ter­ ram vero terrenaque omnia deorfurn , & ad medium centrumve ferri. Grave id dici abfolute, quod omnibus fobfternitur : leve antem id, quod ex omnibus exfiat& eminet. Arqui fimplicia apud nos corpora talia nufquam

-inveniri,fatirapparet Q!!oTntolera15iHoieonim aofo.-r---­ da diftributio futura fit, qui exiguam admodum com­ pofirorum quancitatem, fimplicium corporum ingenti potcftati, totiufque mundi vaftitati opponunc. Simpli-

cia

fimplicia? fed ant 9uiefcunt pe:petuo, aut latent, aut infolentia & prohibua nufquam m lucem exeunt. Terra fi moveretur fimplex, extra: ejus f mmum mergeret ; t id nunquam apparet; quare nee J S fimplex mocus H fimplicibus motibus elem nta d1fi:m uunt r, grav1a di­

cta aut levia, quod ad medmm, aut a d10 tendere n ­ ta fine. divulfa a terra terrena deorfum 1hco narura fern:

perind etiam fi in_ter z _vifceri us ignis vis aliqua com­ prelfa fuerit, aperm h1at1bus fun 1de exhalare , fupre­ maq ue ipfius Luna: concavo prox1m1ora petere f l t.Ter­ rcna fi ad ignium ftationem raper_encur,deorfom 1h o fine mora delaberencur, eoque celenus curfum foum 1nten. derent, quo magis terr centro a1:propin u rent. At­ que ilia ut peffime mt inft tuta , ua _hxc JeJuna :eru1 animadverfio ab illa d1manav1t fchola , in qua pauc1ffim1s

_yifi5-,_fi ne-rerumufu_&_expcrientia , de toto_abiolut_c_de:-­ cernunt finguntque verbofi fcioli, priufquam part m aut membrum aliquod vere cognofrant. eque 1m qua:vis ignica materia, five i nis_, ita fup nora, fc1hcet in eleme11tis dilla feu fill:a alt1ffima , conrmuo rnotu e-

t1t :

56 p H Y S I O L O G I Jf.,

tit: nee terrefrris fiveaquea materia, aut concretum a­ pu nos corpus grc1ve , ad fuperiora aut media evell:um, ilat1m deorfum defcendit ; nee fi deciderit, curfum in­ tendit veloci?re , quo. magis terra: centro appropin­ quar. a 1gn1ta omma , fiamma:que omnes in aere craffion & mfimo, ttol untur aeris veltura, ut in aqua cortex, allt urgcnt1bus m motum fiatihus, aut dum ab pfis ardorum. fontibus fpiramenta erumpunt : at pofi mtervallum abquod Rutl:uant magis quam afcendunt. Pra:terea cum in co loco, qui ab illis fuprema: aeris rc­ gioni defl:inatur, ardores fi.unt , faces ardentes, chafma­ ta, five eorum igniti cometa: fi.ltitii , aut in inferioribus l?ci tranfcurrentes frella:_ aut capra:, ardentis impref­ 1001s fiamma non fem per m crelum vertitur , fed modo m e_ur_um. , modo in occidentem, feptentrionern , aut iner1d1em, 1dque toto incendii ternpore; modo ipfas tet­ ras defpeclat, nee revertente , nee fe curvante ad fu­ pe ior fia ma: cufpi e_. . od.fieri fern per oportebat, 1g01s ahquod dom1c1hum fib1 rnagis quam aeri fami-

Yidecap. 1are aff ll: ret. Solid etia1:n p!urima corpora & gravia,

11• m fuperionbus a!thens ftauombus longe a terra pofita.

a?tum. abeft ut deorfom illico devolvantur , ut diutiu; ilhc qmefcant , concrefcant, genercntur , ut ex iis etiam qua:dam. animalia fiant; quod in rarioribus quibufdam, & , ut d1c1:1?t , prodigiofis_ irnbribus lapides , ca:nurn ,

L I B :s R I. S7

durn opaca: : nee ita permanent , ut generationi perfe­ cl:iori infervire poffint. quod fi craifz adeo eifent ut gra­ via fuftinerent , graves etiam & illa: fimul in terram de­ fluerent. Et nofiri nauta:, qui maximi Oceani fulcant f patia , moles aquarum mirifica in aere pen enres vi­ dent, quz tandem aliquando fub1to, non pluv1arum aut imbrium ritu , fed fluminis erumpentis inftar deorfum in

mare defluunt. ergo hzrent in fopernis quz graviora di­ cuntur quzdam. QE;are 1:ec quia gravia, nee _quia levia,

aut a medio aut ad medmm, tanquam deUmatum lo­

cum, corpora feruntur, Pra:terea, fi gravia quz verfus centrum movcntur, quo propius centro accedunt, pro

pter centri appropinquationem , eo velo ius _na ur mo­ ventur; hinc quo longius abfunt, eo tard1us mcitari, at­ que ita tandem quiefcere ex. n ceffitate o ortet. Na motus fi difiantiz ratione d1mmueretur, m magnad1- ftantia tanquam quiefcentia corp?ra ageren u:· T er a, juxta eorum opiniones , non firm1ter perftab1t m med10;

• lo A ·

'Y" C . . C 1 . pag, fei•q.

fi propcer locurn nulla pars in medio quiefcit pra:ter . infum centrum. Nam pars terr.a: A rum m co mag1s V1defig quiefcit, quam in B: nee t.erra: porno m oco magts

quam in D , aut A , aut B. QE;are omnes partes terr::r:

a

extra locum proprium , cum u aqu que ars cen rum tanquam imum locum affecl:et, m ah1s loci peregrman- t?ur. violenter igitur unaqua:que pars extrud1tur ex fuo lo-

co, nullaque pars terrena naturaliter quiefcit, fed· ro-

;;,t.

ferrum , fa:p1ffi e anas p_lmffe emoria: proditum efl. t n I491 lap1s mgent1s mohs & ponderis , triangu­

:ximis verfus cencrum imminentium unaqua:que fufl:me- tur. Neque graviora velodus movcntur, centro terra-

Philo( Epi- ns or a: , _e cre o prope Enfisheim cecidit. od

- -t- _

r:u:·:;m·2· ece!fan u mscuJufque, ad univerfi centrum ponde-

4 & n , md1n_at1on;m P !pet_uaJ:!1 & cel'_ta)ll n g t. Ne u_e

ett nubmm vmcuhs etinentur, ut indocl:iores quidam exdhmant; cum non 1ta denfa: fint, aut firma: nubes

ut graviora corpora decineant ulla, quanquam admo:

dum

rum appropinquantia, fed circum,ferentia: t ntum, tar-

-. diufque fell!per ca._dunt c_<>rpora a fup_erfic1e. don_ec ad centrum pervenerint. Nam1n profunchffimisp-ut is-gra--· · --- via tardiori impetu majorique tempore a fupremo mar-

gine ad ipfa fondamenta decidunt, quam pari intervallo

H ab

PHYSIOLOGllE

A

C

B

ab aeris fupero loco ad terra: fuperficiem : ob eamqne caufam minus vifi periclitari , qui ad tricefimam ulnan:i in puteum ficcum <lelapfi fuerint, quam fi fupra terram ad quintam. Atque ex his novimus plures, quorum alii fimul cum equis illzfi equites, alii pedites, tanquam ad inferos delapfi, vivi tamen & falvi educl:i font. Neque fufi:inente illos aere craffiori aut compreff'o, hoc tantum accidere poteft ; & plumbeas fzpe glandes , qua: facile aerem quemvis permeant,e manu demiff'as tardius etiam

ad.fitndum_pcnetrare--0bfervavimus. are&vetercs illi, apud Arifi:otelcm I v de ccrlo, reltius quam ipfe ju­ dicium tulerunt, Moveri corpora, quia fimile ad fuum fimile incitatur; gravia deorfum delabi, & in terram 1m­ pingere, quia terrenz foholes exifi:unt, non quia ad cen:..

trum

L I D E R. I. f !)

rrum mundi natura incitante ferunrur. Falfa vero eorum opinio & irrationalis qui dicunt, fi tcrra in orbem lun.c tranflata etfet, ejus partes non idcirco de mundi centro, quod eis fit fimile, movebuntur ad illam, fed fi de cenrro attollerentur, relaberentur ad centrum; & quo totum na­ tura ferri deberet, illic totius partes ferri neceff'e eff'er. Sed immobilitatem dant rerrz, partibus vero mobilitatem; partesmoventur ad terrz locum & inillo quiefcunt; gra­ via movencur ad centrum, ergo terra quiefcit in centro. ies enim per mocum non probatur, nee terrz corpus femper natura quiefcens parres habet natura movemes: verum movcntur, quia principio aut communi matri ap•

propinquant, aqua alliciuntur elell:rice. quare & ve­

e

locius etiam in propinqua ruunt, tum etiam propter mo­ tus dit1turnitatem & continuationem aliquam , ut cele­ rius movencur prope terram poft lapfum fpatio centum ulnarum, quam quinque aut etiam decem, vehementiuf­ que in illam impingunt; citius etiam decidunt coall:a & denfa, ut aurum plumbumque. Eft igitur corporum ad commune principium , feu ad fuum globum , inclina­ tio ad unitatem , non incitatio ad locum aliquem aut mundi pofitionem. Cum vero natura corpora omnia di­ fiinxerit in globos: globorum partes ad moles proprias iriclinant, & ab illis alliciuntur, non tantum telluris, fed aliomm etiam in mundo exifi:entium. Efi: ifi:a corporis ad corpus propenfio , partium ad totum, fragmentorum ad globum proprium , non ad globorum loca. Lunz fru­ fiula ad lunam cenderent, non ad locum aliquem in fuo

-----r'irculo-quo-circumfercur;-Etferuntur-fortius-&-vehe ­

mentius, in quibus materia concreta anguftior & arll:ior & per minima coadunata fie. Soluta, magis rara, & fu. fa, leviter, lente, & modefiius, maxime in medio craflio- ri & materiaco moventur. are &plumbum magis in-

H 2. clinat

60 p H Y S I O L O G I J£

a

clinat in terram, quam rariores terrz parces & magneti­ cre : & magnes aliquando viribus robuftior minus gravis eft quam alius magnes imbecillior. od vero dicunt, corpora leviora furfum ferri motu fuo naturali , verum non eft ; nee corpora ulla furfum feruntur fponte ; nifi vofont tellurem tellure fugere, alias partes totum ap­

petere, alias abhorrere. Movemur tamen a terra , cum

a craffioribus corporibus efferunturvel in aqua, vel in

acre. Cortex enim in fundo aquarum movetur ftatim ad

fuperficiem, non ad locum fuum ; nam remota aqua de­ fcendit rurfus ad fundum; fed ab aqua cralliori, corpore fluido, effercur & exprimitur; aut cum calor materiam fundit, qure tune adfcendere videtur: (fed halitusab infi­ to calore acl:us non adfcendit ultra primas irruptiones, & ftatim flull:uat in aere,nec ulterius attollitur, non amplius fondente calore: ) aut cum corpus attenuatum idoneum fpatium nancifcitur, quemadmodum motus pulveris tor­ mentarii igniti non ex levitate fit, fed ex materire fubita folutione fufioneque, donec per ampliorafpatia,ultra qua: non extenditur, materia extenfa & quieta fit. Terra poni­ tur elementorum omnium graviffima, quafi natura ejus talis fit ut non folum gravis fit fed & gravillima: aqu:e et­ iam elementum dic:itur grave , non camen adeo grave ut; terra. Sed videmus ex terra & aqua exifi:ere corpora, qure omnem tclluris partem unquam vifam, aut erutam, longe gravitate antecellunt: utaurum, plumbum, qure gravita4

te terram omnem requalis dimenfionis fi1pera11t. quare a

tellure, aut aqua, gravitatem non habent, tanquam ab

--- elementis_:_nec_graY.itas-elementLconditio eft:..fed vehe"'­ mentius tendunt ad fuam originem corpora materire ra­ tione, cum corpulemior fubftantia magis urgeat, & in i!l:a unita & coall:a fit multa materia. Terram vult Ari­ ftoteles ad medium ferri, quia ibi quiefcit. at immobili-

tas

L I B E R I. 6r

a

tas non eft caufa motu.s, nee rnotus immobilitatis. T errre partes moventur ad locum : movebitur igitur, G.extra lo­ cum elfet, terra ad fuum locum; quod fi mobilitatem ha­ bet , non prorfus eft immobilis. At locus non operatur, nee dominator in rerum natura, ut fifl:at corpora, aut moveat. Luna circulariter non movetur menfi:ruo curfu,. q uia tali in loco: ncc quod:Mercuriuscirca Solem (ut qui.. dam putant) aut, ut alii , non longe progreditur Sole ,

fed regreditur, id fie a. locorum nacura. Ita & de quiete

a

a

dHferendum.Fixzftellz in determinatis locis permanent, fed non loci natura: locus enim nee ens eft,nec efficiens caufa : ab ambientibus corporibus fzpe vis influit in con­ tentum. Progrediamur ad magis nota: Nubes in aere fuperiores feruntur, & pcndulre manent, non·a loco; fed aut, dum ab aere efferuntur, manent, aut in longiori difl:antia minus inclinant in terram , aut quia ortre in fu­ periori acre, in illo permanent, tanquam fede naturali. Vindicant enim fibi corpora loca fui ortus, non propter locum, fed propter ipfa corpora, jurc optimo. Spatia enim font immenfa in rerum natura, in quibus corpora dum oriuntur, fedes jure optimo (id volente natura) vin­ dicant. are & cometx, quamdiu manent, loca poffi­ dent: & etiamfi Sole all:i motum imitantut circularern, tamen in zthere feu vacuo per terminos quofdam ferun­ tur, non in terram auc in planetarum globos. Motus par­ tium telhuis verfus centrum, non ell: fimplex ille motus elementi alicujus. Dicunt unicuique elemento & fim­ plici corpori attribui motum : at tota tellus non move-

····••tur-,-nec-przcipu.e_partes..:-.ergo_non.-efi:JllLmotu!Ldefi:i­ natus. parres enim primarix circa centrum, tum alix omnes, nifi quz caili aliquo folucx fuerint, in periphe:.. ria quiefcunt. Si terra cum mundo ab reterno fucrit, mo.. tz partes nunquam font ab reterno. Si vero gi:nit::c &

H J creatre,.

6:z. p H Y S I O L O G I A

creatz, non ab ipfis primordiis unquam concuffa funt. are corporibus talem imponere motum naturalem vanum efl:. Arifl:oteles cap. 4. lib. 4. de Ccelo, omnia i Cu loco_ ondus habere, przter ignem, alferit; idque hmc mrelhg poteft , quod veficz inflat.z plus ponde­ ran , quam m nes: quo _a'vapido aerc intus generatoe­ vemt,non abaereulloqmJufi.e com par fit cum ambienti. Ambitum aerem ambience graviorem efie, & fubfide­ re in fuo zquali & pari aere , adeo frivolum efl: , ut nihil

a

vide_& ineptius fingi, aut excogitari poffit. Recl:us igitur mo- Galzl. Sy- . . . . . . flem. mun- tus,ut paru m omnmm terrx, 1ta et1am partmm ommum

di. di"'· 1. globorum, m mundo exiftentium, fit cum foo loco, id efl:, globo naturali: peregrinantur, vel extruduncur, vel quomodo-libet extra ipfom funt. nihil autem ordina­ tioni totius, & formx mundi cantum repugnat, qllan­ tum extra globum funm & molem elfe. Poficiones ha­ bent certas afha ipfa , & vias definitas , mutuoque fibi ipGs ferunt opcm inter fefe, mucuoque adverfantur, eo­ rumque etiam omnium partium talis efl: combinatio, conacl:ufque ad toca. Recl:us vero motus non accidit nifi

rebus non relte fe habentibus, neque perfell:is fecun:­ dum naturam, cum feparantur a fuo toto, & ejus defe­

runt unitacem. Sic caloribus Solis & afl:rorum adfcen­ d nt vapore , cum ext n 1at 1s humor in fpiritum tranfit.

Sic meteora 1lla & fubltm1a a terra feruntur morn calo­ ris excenfivo ad remotiora a terra , donec vis illa conce­

pti cal?ris languefcit, nee amplius humor excenditur , at t ab 1m_petu exte fionis effertur. Atque itl:i motus re-

,., cl:i,_fimphcesabAnfl:otele vocati,fempei--fi.mt-&-inznua --

L I n E R. I. 63

cadendo. Ignis vero terreni fumos evolantes , & expi­ rantes exhalationes, uci aliquo fpatio effcrri, ita ilico languefcere cernimus, cum viole11tia terreftris materiz remittitur, & impetus diminuitur; tanquam fagim:e , aut globuli tormentarii, per aerem traje8:i, quo magis ad fuperiora tendunt, eo magis languefcunt : cujus con­

trarium fieret fi ad locum cercum , illis a natura ordina­

tum moveretur. Sunt igitur motiones iftre, non tam fim­ plicium corporum & elementorum quorundam filto­ rum, quam partium, juxta fuperficiem terrre, violentx jacl:ationes extenfionefque,quz rurfos delabuntur & con­ cretz defluunt. Sic unitur terra, fie uniuntur ca:teri glo­ bi: fie retl:a verfus centra globorum panes feruntur; & in foperficie telluris, gravia dicuntur quz ad terram fe­ runrnr, cum extra naturam fuam pofita fuerunt. Nulla vis deftinatur loco, vel locis , fed corporibus tantum.

Ridiculum efl: exifl:imare , terrarum globum gravica­ tem habere, czteros omnes globos minime ingravefce­ re; confluemiam & unitionem partium ad totum in uno globo, dari non in planetis, non in fixis 1.2. 2.2, non mul­

tis millibus aliarum fl:ellarum, & globorum magnorum nobis propter incomprehenfibiles diftantias non perfpe­ cl:orum.

CAPVT XXII.

De Ytzcuo ftpar11bili, & infeparabili.

V

Etus videcur & explofa jam olim de vacuo contro-

------'-·· xerua, nee {}ttifquam efl: flhilofoph v e,i:

} IM mod,, lest

in Galil.

um 1atera1 es&

m1.xt1., nee Crac1• unt motum fimplic"1em,

Ariftotelica difciplina, qui non ccrto credidit nullum ad­

a

syjlem: u_m_formem, & zqualem : Levitate enim vel fui ponde-

'!'"n.d,_rJi: ns 1mpetu ncqeunt temperari.Et quzcunque decidunt

mitti vacuum in univerfa rerum natura. Non deelfe ec­ iam exifl:imant raciones plurimas , & manifefl:as demon­

1. .

mprzmu m .

t,bb. da

l b . '

prmc

p10 entum ha cnt1a motum , velocitatem augent

ftrationes. Sed nobis videcur magis abfurdum, vacuum

111011,. ca- non

6'4 p Hy s I O L O C 1 1£ L I B E R I. 6 5

non admittere, & in caufis rerum affignandis non agno- preffionem dilfeminata vacua complere. Ita in vafe acre fcere. De duplici vacuo apud omnes c:ontenditur, de plcno, aer per fiftulam im ittit r, quam re inflare cou- inani feparabili & infeparabili, de quibus etiam dicen- tendimus. quare neceffe, mqmt, ut fint mtervalla qu.c dum ell; maxime, de feparabili, ut telluris limites, qui compreffa minorem habeant molem. Hoc autem veri- in vacuo terminantur, plane innotefcant, & varia! in fimile non effc, nullo penitus exiftente vacuo. atqui ille illis affecl:iones melius cognofcantur. At vacuum pror-- aer vi immiffus manifefi:e ofi:endit contracl:ionem fieri f1,1s, omnium applaufu recentiorum, nullum admittitur, corporum in vafe exifi:entium in vacua implicata. con- quocuu.que modo fomatur. Nihil enim exifi:imant natu- tracl:io autem pra:ter naturam fit ob immiJlionis violen- ram magis inhorrefcere, quam vacui admi.ffionem. o- tiam. Si igitur inflans, & ad ipfum os man um opponeas fiendunt hoc familiari exemplo, cum in vafe feu clepfy- ftatim digito fiphonem obturet, manebit omni tempo- dra aqua per foramen, vel vafis os effiuere non poflit, nifi re confi:ipatus aer in vafe; quod fi aperiat, rurfus extra ex altero latere via aperta fit, qua influat alia materia , & erumpet magno cum fi:repitu. T alibu·s infi:at rationibus focceflive vas illud repleatur. follis undique conclufus non Hero pro vacuo difperfo. Sed nos cognofcimus craffiora

potefi: lateribus difi:en.di, etli magna vi comenderes, nifi corpora in tenuiora tranfire,ut aquam per calor m in e-

a

difrumpatur ., ut aer habeat ingreffum. Multi funt arti- rem extendi. Aer vero ut per calorem extend1tur , 1ta ficiofi mocus, ut graviora ad fuperiora tendant, ut in de- per majorem calorem magis extendi r; r rfus a? alii ducendis aquis , aliifque infi:rumentis, ut in architecl:ura caufis in prifi:inam naturam contrah1tur; ua et1am v1 Vitruvius .demonfi:rat, ne, ut exifi:imant, in rerum natura contracl:ionem habet, etiamfi vacua non contineat diffe- vacuum admitteretur. verum lane hoc eft, corpora in minata. Neque enim aqua, autaer, ex atomis aut cor- fuis penetralibus, & fpatiis undique corporibus cincl:is porum aggregationc confi:ant, fed font corpora conti-

vacuum feparatum non admittere. .c enim uniuntur, nuata, & omnibus fois partibus unita. Seel de inani fepa- aut contigua font corpora, divifionem per vacuum fu- rabili dicendum nobis efi:, licet illud minus aveteribus

giunt. fi in folle, aut fifi:ula, a.ut depfydra, aut dolio, va- pofitum fit. Separabile vacuum llatuimus fp_atium i:1 er cuum elfet, fpatium diet fine corpore, fine qualitate, globos mundanos, in quo corpus non fubfifi:1t ,_velut11 - quod in circumfifientia,corporum, aut qualitatum, efTe ter fummum aerem & lun.c globum, five effiuv1a lunar1a, non potefi:. Nam corpora difpofita font in globis , globi non concavam illam lunx foperficiem. Luna enim fua per vacuum feparantur. Globi in interioribus tam terr.c, habet circa globum fuurn effiuvia materialia, quemad- quam aqux, & circumfufi aeris, unitatem pertinaciter & modum terra, ut polka aliquando docebimus. De fepa-

h1yicl:e tuentur, alioquin perirent & difliparentur namr_z globi. Adverfus vacuum diffeminatum & difperfum vi- de.antur ifi:is ratiunculis aliquid dicc:re. anquam He- ro Alexandrinus , natura vacuum vult elTo fecundum parv.as partes diffeminatum, & corpora ipfa per com-

preffio-

1------=ra=b=i=li i=n=a=n ic u111 difplltat J\rifi:ot les , nugamenta qux- dam adverfos confofum & dHfeminatum profert. Si non effet vacuum, videremus nos fingulis notl:ibus umbram pyramidalem telluris: quod nunquam contingit. N m fi mundus corporum plenus totus effet, lucerent lumme

I Solis

66 p H Y S I O L O G I 1£

Solis elementa per omnem craffitiem c:orum ad conca. vum lunz. Si vero efl'ent lucida, umbram , ex tellure projedam in elementa, videremus. Sed neque nos um.. bram illam pyramidalem , neque lucem ullam , nifi earn quam effidunt fiella:, percipimus. Efi igitur vacuum, ut

lucis etiam privatio. Per vacuum enim tranfit lumen. in vacuo fplendor nullus manet. quare per vacuum tranfit,

nee tamen in vacuo efi lumen; ut a corpore lucido pro­

cedit,ita tantum in corpore concipitur.Cometa::vacuum ofiendunt, cum generantur liquando infra luna: orbem.

a

nam cum moru feruntur ab occidente in orientem (pra::­ ter illam apparentem nobis volutationem, qua: mom

I terra: procedit , vulgo a primi mobilis & elementorum .

l'it!ecap.3. rotatione,) nihilominus tamen tendunt cum mucrone

L I B E R L

tanto minorem quantitatem matc:ria: continet. Sic quan­

ta magis eft diaphanum , cum ex perexigua materia confl:et, tanto magis liber tranfitus lumini pater. unde quanto minor quanritas materia: erit in dicl:o fpatio, tan-

. to nitidius pertranfibit lumen. Sequitur ergo, ubi nulla effet materia , totum lumen objecl:a percuteret, vere ta­ men vacua non lib.ere percranfiret. Tranfitus enim fit per corpora. fi non vacua fint fpatia intermedia, quam il­ la vafiiffima efl'ent otiofa corpora,otiofa fph.rrz,nifi quod aftrorum corpora veherent? Ita nobilimmus Sol, decus mundi, redor motivi mundi, inhabilis elfet; qui alia mo.. vet corpora,a fpha:ris portarideberet tenuiffimis,tranfpa­ rentiilimis, fubtiliffimis, minime fiftentibus aut refifien­

tibus : & tamen illa nullius in natura ufus, & rota feriata.

l,b. 3. 1

umm·

1·s aut caud

a exte_mr,a. , 1r.equent1•

corpore; quod o-

Nos vero virtutem nullam, nullum lumen, motum nul­

mnino non fieret, fi in corpore deferrentur & procede­ rent in quo aliqua vel minima refifientia fit. Omne enim flamma: corpus celerite·r·rerme.dium aliquod corpus pro­ momm flammam pofi fe relinquit. Sed efio: fit hie Ari­ fiotelis error, crinem five mucronem cometz elfe flam­ mam. Sit tantum luminis relatio ex refra6tione Solis, ut rccentiores nonnulli putant, & ipfa veritas oftendit, cum

femper in adverfum a Sole tendat: materiata tamen eft

illa via, quafi defluvium cometa::, & quafi fumus egre­

diens, in quo refringitur lumen Solis; qua: etiam ex mo­ t i pofic:riora moventis laberetur. quare conftat in fpa­ t101110 quocunque cometarum mucronatorum, qui po.ft Solis oecafum videntur, nullam elfe renitentiam, nul-

----.1lam d,7'7V1ri'«,,,-nullum.corpus.efi-igitur-vacuum•.A,r·ifto--..

teles libro fecundo de Anima fentit ., quod per vacuum extendererur lumen, quod procederc::t a corpore lucido.

non eft hoc verifimile; quia quamo rarius eft corpus, tanco aptius eft fieri diaphanum ;. quanto rarius fuerit,

tanto

lum aut altum fantimus ab intermediis fpatiis,qua: corpo­ ra ipfa & afira dimenfionibus totis, multis millenis milli­ bus, fuperant. Efi igitur vacuum. Nos vero exiftimamus nullis ant experimentis, aut rationibus ab co adduclis, quovifmodo impugnari inaniadifcreta.Si enim inane non elfet, quo globi disjungerentur , fed corpora, aut effluvia corporum continuata aut contigua elfent, penitus con­

curreren t corpora przcipua & confunderentur,unumque in alterum tranfiret. Suprema aeris five telluris effluvia a

vacuo terminantur,feu terminosfuoshabentinvacuo fuo dcfinentes ; magis tamen aut mh1us, & longius in inanis

fpatium afl'urgunt, ut magis humor aqueus in aerem ex­ tenditur. Aer nihil efl: nifi attenuatus humor, feu a tellu-

....-ris-humido..effiuvium.Jupra ilium non_efi..cnrpus,nifr.ab..,. _ effiuviis conglomerata aliqua vis per inane aliquando va- getur. Ita per inane afira moventur infitis fuorum corpo- rum viribus , non fpha:ris rotantur materialibus . nam cum natura ordinafiet tot tanta:que amplitudinis ingen-

1 .z. res

68 p H Y S I O L O C I 1£

ces globos, qui circulari curfu moverentur, noluit tantas aliorum corporum commiffiones & perturbationcs .6.eri, onufto & farcinato mundo, fed ut illa fois temporibus placide per inania procederent. lea nihil obfrabit, nee corpora in corpora conculfa corruunt, confundunturve. Non eft quod eorum curGbns adverfatur, ut in aere fieri folet, cum videmus corpora per aerem projell:a ab ipfo tardari ,. aut breviora fpatia percurrcre, eaque a::grius> quando aer ipfe craffefcit magis. Ponatur A Terra, B Luna : utraque corpora in ambitu efH.uvia habent fua, qua::circulo exteriori defcribuntur. volumus quod totum

B

D

L I B E R I. 69

fpatium ab E ad D vacuum fit : globi ipfi corpora funt concreta, in quorum ambitu font effluvia , qua:

A

cxteriori circulo continentur, ut aer fuo fyftemate circa telluris globum; de quo plura fuo loco. Si intermedia effent corpora inter errones, tune Sol pr.-Eterquam quod comingit ex difiantix ratione, in apoga:o aut perigxo, propter refrall:ionem luminis, in rranfparentis corporis altitudine varia, varios claret umbrarum conos in lunx deliquiis; quod non apparet: eoque magis, quod per media fere elementorum, aeris, ignifque, radii pertranf­ eunc. Afira denGores partes fpha::rarum Cuarum effe vo-­ lunc. Efi: igitur in fphxris vel levidenfe aliquid , licet traniparens, eo magis quod firmitudinem habet deferen­ tem, quemadmodum in igne & aere. At quod minimum habet denGtatis, licet tranflucidx vel tenuiffimx fubfian­ tia:: corporea:: fuerit, fi tenui additum fuerit, lumini ma­ gis reGftit; & longiffima:: via: tenuiffimorum corpornm & tranfparentiarum idem efficiunt, quod

opacum. Lumen igitur fi:ellarum ab a- fpell:u nofrro tollitur profunditatibus tantis corporum , licet tenuiffimorum ; veluti lumen in A impeditur aut difiur- batur corpore interjell:o inter A & B;

B

at inter A & C pluiimum , & omnino tollitur, fivel tantillum impediatur a cor-

pore B. at quis non videt fereniffimis no- ll:ibus ftellas quafdam fixas, ut Canem majorem, fplendidiffimas, nullis impedi-

- A

, Te_t1m_a,

--+-1i---------------- asjncermediis?Nam_3_y_eL4milliariorumL          _

C

aeris rarioris fpatium, lumen fi:ellx mul- tum impedire non potefr. Admirabili firmamenti difrantia, limpidiffuna illa lu-

01ina, qua: candore planetas fuperant, talltis interme-

fpa•

1 3 diis

70 PHYSIOLOCIJ£

diis corporibus dHl:inerencur. quare non nifi per vacua ad noftrum hunc globum penecrant. Vacuum , idque fine corpore, uc antiqui ponebane, neceffe eft in rc:rum nacura exiftere ; alioquin planetarum & fixarum ftella­ rum corpora minime afpetl:um noftrum cerramque fuis luminibus ferirenc. Nam ut vitra duplicaca , ex diapha­ nis fiunc opaca ; aqua eciam in profundiori alveo in fun­ do facic opacitatem, & oftendit in majori tranfitu lumen heberari , & tandem privari : ita magno & longiffimo in­ cervallo limpidiffima aerea, vel cogitata ztherea diapha­ na, opacitatis· rarionem fubeunt, vel cernuntur opaca.

Nam primum fi czlorum orbcs fubftantia: Cunt, ipfaque aftra denfiores. eorum partes, proculdubio rara: illa: fub. flantia: corporere, funr & denf.e aliquo modo, licet non

.aftrorum re eltu. at fi ulla, qua: fingi ullo modo pocefl, (quod neceflario opartet neri) denficas infica fuerit, ma­ nifeftum fumme tranfludda tranflucidis addica, additio. ne ficri denfiffima. Ac ut Luna natura opaca deliquium

; I facit Solis , & flella ctiam Mercurii, Soli maculam opa­ citatis offundit ; ita perinde magna ma elementorum profonditas, orbiumque ccdeftium admirabiles altitudi. nes. quare tanta creli alticudo, vel tenuiffimorum & ra­ riffimorum orbium, prohiberec eorum lumina, ut aciem oculorum nunquam perftringerent. At multo magis in fublunari regione, ubi caliginofa qua:dam crafficies per

longinqua fpatia obftat, a.concavo lunz ad tc:rram, com­

muni elementorum labe inquinata. Atque licet aeris &

ignis admirabilem fubtilitatem fomniant Peripatetid ,

  h. berent tal!len elelll Iltorum..qaffitiem a_l, qpacis el -·-----·   mentis, ad illam quantitatem & magnitudinum propor­

tionem excenuatam. quod fi non prohiberent ifia omnia, quin nobis fob afpectum venirenc, attamen obfcuriores darent formas. At nos nullam aftrorum apparentem di-

verfita-

L I B t. R. I. 71

verfitatem cognofcimus, przcerquam illam quz a diftan­

tiarnm ratione comparatur: nifi cum aliquando prope

horizontem pofit.e funt frellz, (quod longius in aere craf­ fiori ad nos pervenit lumen) ampliora illarum apparent & hebetiora lumina. Cum egregiam elementorum ma. chinam in rerum natura finxHTent Philofophi, voluerunr etiam & proportionem inter elementa, lc:gefque certas , fabricamque juftillimam. lea quantitatem elementorum continuam ex proportione decupla conftare nonnulli ex­ iftimant ; quad fieri non poceft nifi multo maxima pars intervalli inter lunam & terram fit vacua. Veteres non­ nulli cum de motu differerent, vacuum quoddam difper­ fum inter corpora ponebant: nolebant tamen feparatum aliquod fpatium in mundo exiftere. Arill:otelc:s ut eos fa­ cilius rcfelleret, adverfus fc:pararum inforrexit, magis (ut ille putavitJ incredibile, quod nos contranirencibus opi­ nionibus omnium recenciorum, tum veterum nonnullo­ rum fententiis, rnemur, & exploratum admittimus; quo multa in philofophia duriora & incerra facile intelligun­ tur. Nam nifi fparia illa inter globos intermedia, vacua

ftnr a corporibus, in quibus nulla fubftantia crine dimen­ fa renititur, refiftit, ab alio truditur aut agitur ; fiet ut a tam deftinata corporum , a fpario illo abfentia , acl:us.

omnis, przfentia omnis tolleretur. Ob eamque {:aufam nee lumen in fpatio illo concipitur , nee calot ullus , fed omnium acl:uum, omnium przfentiarum ,. qualitacum & affecl:ionum privatio plane exifl:ic. are cum frigora tantum privationes fine, vacuo mundo , & proximi's va-

cuo corporihus corporumy_e_c:ffluviis_,_frigus inftat,. -&---·

magno caloris defectu corpora frigida exiftunt. Igitur

a.er in frigidis Zonis omni glacie frigidior. Cum enim in

ambient1 illo aere vacuo proximo calor jam defiit, aqua qua: calorem habet ,. evitl:o calore non am plius fluit ,, fed

in

72, p H Y S I O L O G I .IE

in folidum induratur corpus, & duram 1laciem. Aer non illico in folidurn abit. privatio enim acl:us non illico immutat corpus in aliam formam , nifi abfoluta illa fit, cum materia:: coacervatione. Nam in omni aere fepten­ trionali vel rigidiilimo, calor & acl:us ell: aliquis, fine quo non flueret. At renuis ille aer frigidus, fi in eundo craf-. iior evaf rit , fl:atim in nivem aut aliud concrernm me­ teorum tranfmutatur. Non enim calore & frigore tranf­

mutantur corpora folum, fed alias formas inducunt a

morn materia:: , ab adjuncl:is & vicinis, materix coacer­

vacione; ut de caloris natura cum difpucabimus, clarius apparebit. Vacuum igitur, ut privario efr corporum, en­ tium trine dimenforum cum renitentia, ita & a&uum. quare per vacua fpatia neque lumen, 11eque calor exifiit. Lumen medium fpatium vacuum fine motu relinquit, cum tranfit. Ira lumina remotiffima fixarum ficllarum tanquam pra::fentia funt: effiuviis tantum telluris refle­ cl:untur, aut velut moram patiuntur. Vacuo admiifo mul­

tarum rerum rationes funt cognita::. Propter vacuum, afrra font nobis tanquam in propinquo, Sol a nullo im­

peditus luminibus terram , lunam, & nonnulla fidera re­ creat. Propter vacuum rigcnt frigida:: Zona:: , in fyfl:ema­ tii aeris angufl:a profunditate. Propter vacuum lihera::· font motiones planetarum , ut telluris . viis enim irnpe dicis , aut corporibus renitentibus moram non patiuntur; fed fluunt & labuntur , ut primaria cujufque virrns agir, aut cum aliis acl:um habent. AdmHfo inter corpora va-· cuo, de finito & infinito mundo ceifat inexplicabilis al­

L I n E 1t I. 73

diverfa tacl:a font corpora in natura, qua:: alias continuita­ te corporea concurrerent confunderenturque. Ira totius mundi ;J)l.,g feu materia in multos orbes receilit. Propter vacuum qua:: tanquam in infinita difiantia pofita funt, prope adfunt: & immenfus undique mundus, per omnes globos confpirat, concordat, disjunctiilimaque uniun­ tur, vel cum mortalium parvis ocellis. Propter vacuum motu non teruntur, non di!hpantur planetz. Propter va­ cuum motu diurno volvitur tcllus, nee lumen ab effiuvii£ fuis feparatur, fed fimul aeris fyfiema inconcuifum pro­

cedit. Proprer vacuum cometa:: etiam in fopero loco pla­ cide feruntur, & a Sole acl:i a corporea renitencia aut an­

a

titypia non diilipantur. Nam fi inflammata materia ve­ lociffimo motu per vacuum difcurreret, non ullo modo poll: fe flamma:: cufpidem traheret, fed tora undique uni­ formis inconcuifa flamma procedcret. At fl:ella:: volan­ tes, qua:: non longe terra in aere- oriuntur ardentes, cum moventur , caudam .flammeam poft fe relinquunt ab ae­ ris renitentia.

Vacuum oportet eife, nifi fint corpora undique cir­ cumfiantia.

Si globorum non eifet per vacuum feparatio & di!hn­ cl:io, ::nutuo concurrerenr.

Si non e£fer vacuum, motiones globorum medias il­

las naturas concuterent nimis, & diiliparent.

Si non eifet vacuum, oporteret multas frivolas & in. tricatas fpha::ras poncre , (cum abfurdiilimis motionum comrarietatibus) & ca:lorum confufiones.

a

          tercatio : cum vacuum illud nee fit finitum, nee infini-                                               tum: & omne vacuum fit fpatium continens, nullo vero

corpore unquam continearnr. Non igitur tanquam diife­

minacum in globos irrepfit, non infeparabile inter cor­ pora globorum. Per vacuum igitur globi feparati font, &

diver..

K CA-

74 PHYSIOl..OGIJE L I B E R. I. 7)

C A p V T XXIII. C A p V T XX Iv ..

Al'""

Teli#ris n11111ramif,f'Jf)rames Phitojophi ,fingebant quatNor Dt elemenlis, & primis illis q11Jitatib,.u, fJ.NOmod,

nos torpora, qu.e element, e.ffent & ftnt in mixtis.

D

a

D

torporum primordia.

.Arijlot,

Speujippu.,.

Icuncelementa in mixcigeneracione fe concempe- E globi terreni firma fubfl:ancia, deque aquarum 111 rare ; & calidum, frigidum, humid um & ficcum re- fummo ejus flnicancium vi & quancicate, ante no- mini, eorum intenfiones atque acumina obcundi, ita ut

bis dillum eft. Neceifarium eciam erit, ambientium eum mixti naturx apta fine, gignaturque mixt1:1m. Et tune pr.oxime corporum naturam explicare, quoniam varie nee elementa ipfius rei maceria font; neque ho,rum ex- apud vereres, cum nonnullos recentiores de elemento- trema concraria; fed.eorum medium ad mixti naturam rum quorundam numero & potentiis difpiltatum ·eil:. ooncemperatum, ficque mixti natura & fpecies modum Non enim exiO:imabant omnes, tantum prxvalere & ma- accipic dirigiturque. Hine varix mixtorum oriuncur fpe- terire fuppedicare telluris globum ; fed quia undique ex- cies, ex varia cemperamenti proportione; ut hoc propor- tra flipremam fuperficiem aer circumfufus erat ad incer- tione dupla calidum ad frigidum, illud tripla; & fie de tam uique altitudinem, tum quod plurima in fublimioti ficco & humido. Omnia prxterea concrera corpora, loco corpora generari viderent, diverfa putahant inferio- qux circa medii locum fita, fun.t, ex omnibus firnplicibns rem qua.ii hum:: mundum corpora poffidere, tanquam c:;;onfiare ; terram omnibus admixtam , quod nacuram elementa quxdam, ex quibus rerum naturalium primor- ejus ,. i:n :<::ujus loco naca font, participare videnrur ; & dia exiO:erenr. Effe elementa tanquam rerum & mat'erix aqua en, quod ea, qux ex pluribus naturis concreta font; fontes. Iddfe elementum, ex: quo fiat aliquid, cui i'rtfit, d<il erminentur, maximeque aqua ex omnibus fimplici- & fit indivifibile fecundum fpeciem. bu&faeile determinare poffit, & prxterea, quod cerra fine Elementa effe corpora, qux in corpora diverfarum bumore,conO:are non poffit, fed aqua eam·concineac: fi formarum tlividi minime poifunt, ex quorum cotnmix- enim plane humor ei adimeretur, diffiuerec. Ex aere &

tione fpecies diverfx gc:nerationum fiunc. igne porro omnia confl:are q 10d terr:£ & aqua: contraria Elemencum effe id, ex quo prodeunt qu fiunc, & in finr: Q_uoniam enim orrus rerum funt ex contrariis t .& quod extremo folvuncur. alterum contrariorum extremoru.m inell:, a.lterum eti:am Elementum dfe id, quod componic & dHfolvit cont- inelfe oportere. Verius forfan dixiffent, corpora concre-

pQfita. .......... _ ------ taiac.m1cretorum..generatione ad.tem-pericm-mi-xfi-0ri ---- Elementum elfe minimam rei portiunculam. ri, & ad fpeciei normam concemperari 10modo enim lea varie etiam a6l:um de definitione elementi,non mi- temperantur, qux non font, aut qux ex eorum pfacitis

nori contentione quam de elementis ipfis, & numero a.puc(nos noncinvd1iuntur: Sedillud ahfordiffimun1,_va- ipforum; falfa enim fuppofitiones infinicas gignunr gar- rias mixtorum orir:i:fpe;cic e:x; .V;trfa :teU1peramemi pro rulitates. C A- K .2. por-

76 p H Y S I O L O G I 1E

portione. Nam licet aromata ut plurimum calida fint, non tamen caloris aut ficcitatis proportio, exceffus, a.cu men , fubtilitas, penetrabilis natura,,, aut permanens, aut diffundens, urens , pungens, contrahens, aut vires ele­ mcntarcs, aut ex illis proprietas ulla, efficiunt quovis modo ut hoc vel illud piper fit, autgingiber, aut cafi:o­ reum , aut euphorbium. Effe vero quaruor elementa, qua: omnia in omnibus concretis infunt, minime Ari­ fi:otelis argumento probatur: neque concctfum volumus ex contrariis naturis corpora oriri, quod more folito affo_ mit fibi; ob eamque caufam , cum ex aqua & terra con­ ftent corpora, & ignis & aer hifce contraria fint, ineff'e etiamcorporibus nece!fc dfe. Cryllallum la.pis efi:, con◄ cretum corpus ex aqua, in quo nullus calor inefi:. Ex­ tremo rigenteque frigore glacies oritur, quo magis cer­ tiufque vis omnis ignea abigatur. Idem frigus perma­ nens , & fupra omnia prrevalens, temporis diuturnitatc glaciem in cryfi:allum cogit . at ex frigore per (e nullus ignis oritur, aut in cryfi:allum aut glaciem frigiditlimam immitti potefi:. lam vero ft ignis, qui efi: mitis , alia ele menta, tum vcl tnaxime aquam, ejus contrarium , im­ mutare poffit, idem eo magis fervor ardentefque forna­ ccs, in quibus arte fupra natura: ullam potentiam cuncta comburunt. are &in calce aqua penitus exturbatur, pofi:quam longiori tempore apud Vulcanos nofi:ros cru­ ciatur: mixtum tamen calx. ideoque minus in omnibus omnia exifi:ere clementa credendum eft.

CA p V T XX v.  

SttNmltUq1111,lit11,tescorpornm n,m effeex ii/is primis.

D

Icunt primas illas elementorum qualitates , qua: ea-.

dem confi:ituunt, perinde tenue, craffum, lubri­

cum,

1 L I n E R I. 77

cum,: aridum , durum, molle, c:rterafque differentias producere;tenue in humidorum,craffum in ficcorum nu­ mero habendum effe. Rurfus, quod lubricum efi:, in bu.. midorum nutnero reponitur. quod vero aridum efi:, fie.. cis fubjicitur; Aridum enim efi id , quod admodum fie­ cum efi:, ut etiam concretum fit humoris penuria. Iam & mollia humidis, & dura ficcis fubjiciuntur. molle quod cedit in Ce, nee mutatur, quod quidem humida faciunt. itaque humida non funt in mollibus, fed in humidis 11101- lia. Dura autem ficcis fobjiciuntur; durum enim eft id, quod concretum efi:, & quod concretum, _durum. fi o­ mnes differentias ad primas quatuor refern & revocan.

CAPVT XXVI.

De ,a/ore.

S

Icut ex elemcntis corpora c nfl:are, t:.t e rum _quali­ tates , quas vocant primas , 1mmutan, & m vanas na­ turas tranfmutari exifi:imant. Calor vero, qui & prxd­ puus, & maxime plurimor m ffe uum f equentia ce­ lebris , non fine fumma rat1one a Philofoph1s ohfervatur, maximoque in honore habetur : ':lu m ta n,quid ni i­ rum fit vis ilia tam prxpotens, mm1me m1h1 unquam m­ tellexiffe videntur, cum miferam unam aut alteram de­

finitionis umbram nobis importune obtrudunt. nam quid illud ofi:endit. aut qua: ilia differentia ab effell:u tantum in quibufdam corporibus , congregans homogen-ea,

& Jiji,rtg11m heterogenea? ac fi diceres , hominem ani-

-- mal e.lfe-earduo fentesevellens,.&.frugclex..efil-i_CllID -­ ill:ud fo: agricolz fi:udium. Ira calor in mctallis, & qur-

bufdam aliis, congr gat homogenea, & difgregat hete­

rogenea ; in plurimis hoc nun,qua app r t. Pra:: l ra fcilicet efi: illa toties decantata a Penpatet1c1s definmo :1

K J in

78 p H Y S I O L O G I 1£

in qua otnncs acquiefcunt. Ita quid congregat aut fegre­ gat pufill s tepor? a t q a ia funt_.ilia eongreg ta, a e disjuna:a a vehement1ffim1s mcendns, eum omma ab 11-

a

lis comburuntur, & intereunt? Calor , Solis & ftellarum luminibus, tanquam divinitus in nobis excicari videtur, rootufque corporum calores efficiunt, cum collifa aut at­ trita firmiora durioraque caliditatem acquirum: ignifquo ipfenibil aliud quam humoris vehementior aB:us, quo fondirur tandem & dHfipatur fervor calorque exuperans, humorem depafcens : quern cum abfumpferit , rurfus ille evanefcit, cinerefque inutiles & exfoccos derelinquit,

QEare calor omnis nobis definitur, ut fit .acl:us cor.po­

ris ab attritione humoris in!iti vel alieni. nullum enim incalefcere corpus fine humoris attritione manifefi:um efi: , nee acceritur humor, quiillico non fit calidus. a: vero ipfa aut minus humoris continent, aut facile non atterun.tur, ab adjunll:is incalefcunt, cum ab accriciono calefatla aucinfiammata corpora vim in illa immittun& &. incitant. emadmodum aurum purum incandefcit fine humoris attritione , fed ab igne, generaco ab humo re, atcrico foo fomite, quod in illo fit propter fortem commixcionem ; perinde in cineribus quibufdam , qui univer!i humoris exfpiratione exi{hmt. In aliis vero co.r­

poribus,non admodum incal fcentibus,lum n calores fa;

cit, nam cum lumen fubfi:ant1a quredam fit mcorporea ,a. luce derivata, a folido exceptum illius humorem commi­ nutt,& calorem efficit;ut in expofitis Soli corporibus ma..

nifefte apparet; quod prout darius fplendidiufque fuerit

  r-e_B:iajguei cumben. , maJ_()r s refi:us.facit.ln fr,_eculiui...

---- ro concavis, aliifque tranfparentibus vitris, lumine in an.. o-uftum .recolle6l:o, ideoqu.e fplendidiffimo,ignis flamtna... que otimr, propter vehementem & fobitam humorum a tritionc:t,n. Calor itilqµe eft- us tqrporis ab attenua-

tione

L I B E 1l L ,

tione·humoris. Calor-animalium procedit & continuatur per humoris attenua.tionem.

CAPVT. XXVII.

C1tlor ille toties J Philofophis eommemor41114 c«lejlis; ca/,r

eor11m element1tris ; C1tlor eti1tm in 1tnim1tli11m

,orpori/J114,11»illd font natur.e ,a/ores.

P

Lurimi momenti & authoritatis Philofophorum o­ mnium affertiones affenfionefque exHl:unt deccde­ fiium corporum in tellurem operante virtute ; calorque, qui divinitus ab afi:ris , Sole pra:cipue, defluere videtur, majori & pra:{lanciori virtute in inferiora agere, eaque commovere videcur, quam alius ullus, qui apud nos quo­ vis modo excitatur: non folum quod ab illo omnia cre­ fcere & effiorefcerc confpiciuncur, fed etiam quod fine illo omnia horrida & inculta jacent. Hunc non folam qualitatem effe,Veceres & Platonici pucaverunt, fed cor­ pus,quoddam rethercmm , tenuiffimum, omnia paricer penetrans ; quod eti-am magnum natura: feminarium nonnulli eotum vocare confueverunt. alii vero non effe corpus, & permeare elementa exifi:imaverunt; fed quod corpus ca:lefi:e , rethereum efi:, ab elementis feparatum , Cujus naturalis motus efi:circularis. Ab hoc tamen cor­ pore in elementa profiuit lumen, motus, & tepor ::ethe­ reus , non corpus, fed ztherea qualitas , qua: omnia pe­ netrat & permeat elementa ; quam Arifi:oteles d1cit non

effe calorem ignis, fed proportionatum quid elemento

1 -fiellarum;quaH:J.uidem---etiam-fententia-longius-a-vero·- -­ aberrat. Nam motu afi:rornm calor non efficitur ; mom

G:nim tantum incalefcunt corpora, Cllm folidiora aut rna­ ceriaca. fatis cum renitentia conct1rrunt concutiuntur- que. Sed ,neque circulari motu corpora apud nos r-a-

hun-

80 p H Y S I O L O c I .IE L I B E ll J. 8t'

a

huntur. afi:ra enim nihil attrahunt: tepor -vero null us impeditam. Ab hac tam egregia & de1:11011 rata miri$ defuper dimanat, nifi per lumen; Lumen vero in tellure virtutibus potentia,afi:rorum altus non mmus 1llufires;fed humorem telluris attenuat, calorem excicat; uncle ab fummis & prirnariis dotibus infignes agnofcere juvabit. aftris lumina varia varios habent effeltus. Vircuccs vero quare alia acque alia pendec ab .afiris nacura; Lyra alia

afi:rorum ali.t: non acalore fiunc. calor enim adveniens quam ab Arcl:uro: ab Hyadibus diverfa acane majori; ex lumine ejufdem e11 effici'enti & narur.e cum ca::ceris a Pr.efep1 aliena a Virginis Sp_ica, a corde Leonis; atque caloribus, agicurque humor eodem modo per lumen, effiuvia maxima. Non igicur a calore <:a::lefti, tanquam

ficut per calores hie apud nos prognacos. Melius cancum proprio & fingulari calore, alterius cuju(d m n_ticacis, operarnr lumen propcer moderacos cepores; attamen afficiuncur apud nos corpora: fed calor, qmfqms 1lle fue- iIJ. planis quibufdam regionibus & Soli expoficis juxca rit, cancum excicatur per lumen, quod actenuando hu-

.A.!:quacorem, fervores nimii faciunc fierilicacem & defer- morem calores augee, & ignes; uc cum lumen maxime tas regiones. At quod Veceres corpori xchereo impo- incenditur, fi.cuc per fpccula concava fieri folet. Refiat fuerunc, recentiores ccelefii calori; cum aliud quidpiam tercius adhuc calor, qui idem efi: cum ca::lell:i, qui dici- in formis procreari, & in tellure afficienda concucienda- cur elemencaris. Animalia infitos habent calores, cum que pra:pocens dominanfq ue manifefio inrellexiifent.Sed quibus vica conjungi videacur; nofque vicam nihil aliud reliltis eorum fencenciis fciendum efl:, quod illud alterius elfe volumus, quam acl:um humoris actenuati intra for-

nacura: efl:, aforma dedutl:a::, non maceriata::, nee alumi- ma:: cancellos. Hie ille calor ficuc calidis alfumptis re-

ne aut calorc proveniencis. Sunc enim in afiris forma: fl:auracur, aut exterius exhibitis refrcicur, ita ipfe eCJam pl'imaria::, fingulares & propria::; ficuc in tellure, magne- nihil aliud efi quarn acl:us humori1i attriti. non emm ca- tica pr::epotens & egregia. Ob eamque caufam Luna lor ille, qui & nacuralis appellatur, five calidum inna- cum fine lumine foerit in interluniis, cellurem concucic, tum, ea perficic, quia plurima necelfario perpetua vicif- & humorem ducit. Eciam & pocens ell-<:um fob hori- £tu dine requiruntur ad animalis confervationem: fed in- zonce foerit, & a::fium promovec, ficut in imo meri- cicac, irnpellic, pra::parat, ag1c, dirigitur, difponitur. co-

diano & media: notl:is angulo. Ob eamque eciam caufam hibecur, derivatur, continetur a forma fingulari. a-

errones longe diverfis modis tellurem & corpora affi- re, non quod definic acl:us, aut exfiinguitur calor, aut ciunc ; Venus alicer quam Sacurnus , lu piter Marfre ali- humor abfumicur, fenecl:us advenit ; fed quod fpecies.

ter quam Mercurius aut Venus; qui & propriis lumi- forma:: nofira:: illud imperac, quod aforma derivata fuit,

nibus, & folaribus eciam fulgenr. quod fi nulla haberent cujus vita in nacura:: longa fuccefiione terminos quof-

a

          l=u=m=in=a , u=t L=u=n=a=,- e=ffi=e a=u=s t=a=m=e=n=f:=a=c=e=re=n=t . E=o=d=em e=c=ia=m ------ dam-excedere_non_pmcrar_._ are etiam in a::tate con- mocto Hella: fix::e influcntias quafdam immittunt, tan fifiencia: pofici non ulcerius crefcunt, completa form:t quam remm plurimarum feminaria, qua:: nullis obicibus concdfa mole, cernporeque impleto, non propter ficci- refra:nari poffunc; non aliter atque primaria magnetica taccm olfa ulcerius non crefcunt, ut volunc plurimi. Ob Yinus tclluris & eJus partium, efficientiam habent nullo eamque etiam caufam, ha:reditarii exi{hmt plerumque

im- L rnor-

Sz. p H Y S I O L O G I 1£

morbi , & morbi etiam fa:pius in una familia circa idem

tempus a:taris adveniunt. ·

CAPVT XXVIII.

De ca/()re quidjit.

S

I quid in rerum natura cognofcendum pra:cipue & colendum fit, illud necelfe efl: quo vivimus, & terra­ rum globus incredibili varietate, & perpetua rerum vi­ ciffimdine confifl:it, & mutatur. Maxime vero eriam hoc fl:udium amplecl:endum efl:, pofl: tot totiefque decanta­ tos de calore errores ; quia cum infiniti aucl:ores inl:inita volumina de calore fcripfeiint, & varie commentati fint, nemo adhuc , quid eflet calor, rell:e definivit, nee illius elfentiam aut naturam, virtutem,qualitatem probe mon­ fl:ravit. Tantum admilfa Arifl:otelis qua:dam de calore efl: definitio, per quam non magis ejus natura cernitur,quam cum ad clibanum pifl:or, aut ad fornaces ardentes exco­ d:or metallorum alfedit. Sic ille 2, de Generatione,,9ip,u;,

,r.Jp e,;i # DV)'"(.,ci1ovf¢ o,uor,vi j id eft eat.or ejl qu,J congreg11t homt)genetl. Definitur hie calor ab effecl:u quodam fecun­

a

dario in quibufdam corporibus. Sed & neque effecl:us ille calorem omnem fequimr . forfan excocl:or metalli cum videret plumbum recremento fuo pnrgatum per ignes effiuere , primus talem cujufque caloris fomniavit effe­ ll:um perpetuum, & elfentialem differentiam. At parvus calor non congregat tali modo quicquam, vehementif­ JimLts abfumit. Cera , Refina, Cinnabaris , mixta firme

L 1 n E A I. 83

mum, & aerem aereo, ut vaporem ex humore effi.uentem & exfpirantem vapori,& aqueum .iqueo,ut humorem per extremitates diftillantem humori, & terrenum terreno, ut cinerem cineri. Sed ifta plus quam anilia, qua: tam impuras in philofophia radices egerunt, ut nullos pene frull:us idoneos colligere licuerit ex vaftiflimis fcripto­ rum & intcrpretum acervis.

Calor igitur quid fit, tune melius apparebit, facilinf..

a

que intelligemus, cum ejus originem & incrementa, de­ fecl:us & d:felt:lls inquifiverimus. Oritur calor primum defitper lumine. Lumen enim Solis cum in corpora dimHfum fuerit, ipfa feriendo calefacit. Duriora prz.. terea corpora, qua: eriam humorem imus habent J at­ terendo calent, & ignes excutiunt; ex motu etiam in­ calefcunt corpora , non tamen propter motum ipfum , fed aliunde. Sic animalia effervefcunt, fie ignes conce- pti amplius incandefcunt. Calor vero omnis non per­ manet, fed fine caufa continuata perit & exftinguitur. lam vero in elemento illo fuperiori ignis , calorem non elfe, quod illud non fit in rerum natura, fatis antea con­

.firmatum eft . In aere , fi Sol abfuerit, evanefcit. Q!!z generantur corpora , calorem uti concipiunt, ita pofl: c11r,. '1· tempus aliquod ille evanefcit. videtur igitur quod fit a-

cl:us corporis. fed calores omnes,fomites habent. Et ignis caloris tantum exceffus eft, pabulum vero quafi alimen. tum. fomites autem & pabula funt humores; calorum ve­ hementiffimorum & ignium pingues , czterorum vero moderatorum, pingues & aquei, qui omnes, dum ma-

· · in figillaria cera , a.nigne lingula....c.ongregantur.....aut ca---.. - teriam_exhihent.,_at.tenuantur.....Efl:.igitur_calor all:usJiu..._ ·--­  

lore? calent, funduntur, ardent , non feparatim con­ gregantur. Ridiculum illud interprecum Ariftotelis, cA­ lidum ctmgr.egat homt)gmea, difgregat heterogenea, ut cum lignum apponitur igni, conjungit ignem igneo , tlt fu.

mum,

moris attenuati. Nam & lumen Selis cum per frigidum cryftallum tranfit , non calida: efienti::£ contiguitate , fed intenfiori per diaphanum idoneum h.1mine corpus adjunll:um in convenienti diftantia cale cit, & etiam

L z. poftea

84 p H Y S I O I. 0 G I 1£

poftea uric, humorem attenuando in corpore combuftili, in folidioribus & magis firmis tam infirum humorem, quam quod proxime adjun&um efl, utaerem, quod et◄ iam ex fluore confifrit. Si collidancur aut atterantur duo corpora dura, ab attritione humoris calor fentitur; quod fi idoneum reddanc ex actricione halicum, etiam ignis orirur uc inter filices, & alios eciam lapides cum fer­ ro , margaritas nonnullas, & lauri etiam ramos. Motus cciam actum humoris & calores intendit , veluti cum

a

animalia movencur celeriori incicacione, fpiritu inter- no agence calor fentitur, qui fpiritus vita , qua: vita a- 6:us efl humoris attenuaci intra forma: cancellos. Ca... lo em volunc Philofophi fere omnes in corporibus du-

phcem, aut acl:u, aut poteftate. Ca!ida enim nonnulla ua: dicuncur medi':amenra, tafru non percipiunrnr ca- hda, fed calorem aCTumpca efficere videntur; at alia ma teri;r racione magis, nonnulla autem interno acl:u ca- lorem potius excitant, uc piper in tenue cum efl con- verfum & affumptum. Materire pra:cipue ratione , cum ab incerno calore agicur , proximos humores attenuan- do accendit. Vin um vero meracum hoc pra:fl:at va- lide fuo incerno acl:n, facillimeque funditur ab anima- lls calore, fpiricumque fervidum in fanguinem immic.. tit. Idem maxime facit vinum ardens , & fpiritus qui di- citur vini.

lam vero cum nonnulla dicuntur frigida adu, ut aqua

gelida, auc potefi:ace, ut Plancago, Portulaca, manife- fl:um quod omnia hxc calida font a natura , & calore o-

L I B E 1t I. 8;

qui frigori actribuuncur, font aformis ipGs. fl:upor igitur & fomnolentia a papavere, forma: efl, non frigoris ;

perinde & cicuta:, Solani , Portulacx, Mandragora: for­ ma: varia:, qua: non eofdem faciunt effecl:us , fed varie corpora, cum affumuntur, immutant, diverfimode o­ mnes odorem fundunc, & guftum feriunt; ficque diver­

fa: formarum natura: diffimiliter operantur.

C A P v T X XI X.

De Telluris ca/ore, A.eris, Aqu.e,& rgnis.

D E tellure videndum, num & illa natura: firmitas fcr- vores habeat fuos, tum eciam an aquarum vis omnis caleat, etiam circa nos circumfufus aer. Terram autem omnem veram conflituunt Peripatetici elemencum fri-

gidum & ficcum; & famen cum longiffime a caloribus

fepofitum fit, oportebat etiam frigidiorem effe aqua; fi

modo inanis illa ordinatio elementorum vera fuiffet. Sed tune non in omnibus quadraret fabula,cum in aqua pra:- dominari debeat algor. ··

Per totam rerrarum peripheriam halitus effiuunc, ca- lorum effecl:us ; terra etiam, tanquam in gremio & ma- trice, fi:irpes omnes alit, & calore inG.to fovet; inter- ra: vifceribus igues , & ex terra calidi fontes erumpunt : omnefque etiam aqua:, qua: per totum terrarum orbem fcaturiunt, calorem habent intitum & naturalem; ho- minefque per hiemem in profundis fpecubus & antris aerem fentiunt clementiorem,non horridum & rigidum,

a

a

   Jiuncur & relcunc: aJ frigjc:la dicunturiquocl a&um non ·-· - utfo]?ra cerra_rn & in ae.re.:._ rind etiam &_refl:ate fub_ ··- ·-· feru?t cal ris humano calori correfpondentem. qua re terra degum abfque algore, temperiemque tantum fen-

nob1s fenmur aqua ut frigida , & diverfa & aliena no- tiunt ipfi telluri deftinatam. Dicl:um autem fa:pius efl,

fi o cem.peramenco: & frigida potentia fie ditl:a, quia tellurem non effe corpus adeo immundum & quafi for- et1am mmus cakntem fuccum habent. At effecl:us illi , des univerfi , non immobile, rigidum , infacundum, ex-

qu1 L ; fuccum,

it

i

[ I

i ',

86 p H y s I O L O G I 1£ L I B E R. I. 87

a

foccum, impurum ; pr:r;ccllit enim, uc c:r;tera afira, fuis Zonis, cum Sol abfuerit & ad adverfum Tropicutn in- primariis viribus, motum habet molis infitum, & humo.. clinaverit, aer fere omnis ex regionibus illis defiilfe vide. ris infici perennem altum. Altus vero ille reliquorum tur, & terrarum mariumque fuperiora, depofico calore afirorum lumine & confederacione propagacur, non mo- definenceque altu, horrida, rigida & inaccelfa manent., tu creli aut afirorum, uc vulgus philofophancium exifii- Nee telluris incern:r; vires abfque Solis fulgore fpiri- mat. quare & omhes circa tellurem fl.uores calorem ha• rum & calentem halitum, aut florida in eminentique bent, fl.umina, fiagna, maria, aerque ambiens. fl.uunt crefcentia emittere poffunt. Nam licet tellus fpiritum enim aqua: omnes tam calore, quam cum calore innaco. emittere ab interno alt Lt valeat, aeris tamen frigore ita Veceres camen volunc frigidiilimum effe elemcnrum. rigid:r; exteriores partes terr:r; funt, ut_erumpere non pof- At Arifioreles aliquando calidum eue mare vulc ab ex. fine, fed exfiinguantur, antequatn 10 apertum effiuere ufix materix mixtura, fed elemencum aqua: fumme fri- polfunt, cum Sol longo intervallo & tempore abfuit. gidum. Arifioteli danc manus incerpreces & philofophan- Eodem modo aqu:r;, propter ambientis aeris deliquia feu

tium plebs turbaque. Calida vero aqua omnis, non a frigora,glaciantur,non in fund , ed_ in proximis partibus Fra c. a- calore primxvo, a Francifco Patricio invenco; fed abillo & foperficialibus, qure malo & mJun:r; exponuntur. Cum ':i,'!;:Z, qui cum forma ejus & exifiencia concurrit, & cum cellu- vero redit Sol, folvitur glades, & fiatum prifiinum na-

lofaphia. re univerfa communis efi ; & ab illo calore effiuidam ha• turalem aqu:r; recuperant; redditur enim nacuralis calor bee nacuram. od fi altus defieric, aut multum fe re. a Solis lumine. Calida: igitur aqua: font, tam fl.umin,a

miferic in ambience aere, tune aqua: ,jus calor & natura- quam maria omnia._ In illis an!malia gcnerancur_ & e- lis ab altu virtus deliquium in proximis partibus & emi- gunt, in quibus ubenus provemunt, quam folentm aere nentiis habet, glaciefque exifiit; & aqua (qu:r; ab aere ca::cera animalia, ut minora, ita maxima plurimarumque tanquam vefiimento confervatur) cum in ea calor valde fpecierum. Cum vero v_it omnis cum calore fi '. va um

a

remittitur, aut exfiinguicur, etiam de virtute recedit ft.ta, cffet pucare, cot vivenna 1 corpore fumm fn 1do ro nee fe ipfam falvare pocefi, quin male mifera privacio- venire. qu:r; etiam fl.uunt, a calore fluunt, a CUJUS pnva ne vexetur, & diilimilem induat formam. Hine ab aqua tione indurantur, ut metalla omnia, ut vitra, & marga- glacies fit exfiinlto calore. Cryfialla etiam, & lapides rit:r; , fucci pingues qui firmiores. omnis igitur aqua ca-. fplendentes fpeculares , & gemm:r; cranfparences eodem Iida. Q!!od vcro fenfibus nofiris funt frigid:r; aqu:r;, inde modo ex fuccis fiunt. In aere etiam grandines glaciales fit , quod corpora nofira font calidiora, & ex minus cali•

exifiunt : font enim & nivales & glaciales grandines. do arguitur frigidum ; quod tamen calorem habet fuum,

          .-----A_er verd, nifiperpytua-! auxiliares wpi:c a cellure ex=.. -.magis& minus.caletab ambienti.._        

citarencur, & altum remicceret , & vacuo incumbenci cederec, rerum omnium exifientium privationi. quare

frigus dominari videtur, quod tamen nihil efi, ficut ani

hilo infertur. Ob eamque caufam fub polis &"'frigidisillis

Zonis >

CA-

88 PHYSIOLOGI)E

CAp VT XXX.

A

C/l{orem non fori a Solis mot#&, aeris &011tritiont.

Ri o_teles. calidi ate & l 1men ideo fieri ab aftris ex1fbmav1t , qu1a aer ab 1llorum motu fricatur : mocus enim & ligna & lapides & ferrum ignire folet. magis igitur confentaneum effe rationi, ut id fiat in co quod propinquius efl: igni, ficut aer. At czlum non con..

13.

terit aerem, quia non duc1t & mover mocu fuo. Caris Pid,eap.7. eni libi explofa efl: a, nobis opinio dedutl:ionis & gy­ Pu".f.· 11• rat1oms elementorum a crelo ; ignifcque elementum non ita fuperiora occupat, ut docetur vulgaro errore. Non

minus·prava1eft Ariftotelis ratio adjunll:a : tale, mquit, fit

in hifce lagittis, qure feruntur; hz namque adeo igniun­ tur, ut plumbum, quod eft in ipfis, liquefcat, atque cum in ipfis hoc fiat, circumdans & etiam iplas aer hoc idem patiatur neceffe eft. quod quidem falfiffimum; rnillies enim celerior motus fagittre, plumbum nunquam lique­ fcere coegit. Sclopetorum etiam globuli, qui multo ce­ lerius, quam fagitta uHa, feruntur, minime liquefcunt, ctiamfi ab ignea vi penetrabili efferuntur.

C.APVT X X X I.

C11lor non efl quJit114.

C

Alor vere non eft qualitas , aut prima , aut fecunda; fed all:us. alitatis autem nomine infigniri poceft,

L I B B ll I. 89

a

imbibuntque aerem humidum, ut calx. metalla vero, & marmora minus calorem concipiunt unquam ; teporem ramen retinent ab ambienti, quern etiam tenuerunt prima origine; nunquam enim extra circumfufus nacuras calentes pofita foerunt.

Forma continet & difponit; calor vero acl:us hu moris dat motum.

C A p V T X X X I I.

.Atten11ationem humor11m per attritionem fieri, non pofl ealorem a c11,lore , ade, t# ftmut cum ca/ore

caufa atte11111ttionisconjunlla fit.

I

Nftabunt forfan, non ab attritione calorem, fed aca­ lore attenuationem htimorum fieri. Silex fupra fer - rum atteritur, in ipfo ill:u ; attrito humore, calor fenti­ tur, vel exceffus caloris, qui ignis dicitur. Atque hie non fabfequitur calorem attenuatio, fed calor ab attenuatio­ ne, aut ipfo humore jam attenuato. calidus igitur hu­ mor , aut humoris a8::u vehementiori ignis. Lumen,

quod a Solis luce dimanat, per fe calidum non eft, do-

, nee corpus feriat, humorem infitum aut proxime cir­ cumfufum atterendo ; uncle caloris ille fenfus. Qui ca­ lorem diurnum exiftere put:1.nt luminis aut radiorum fu­ pra tellurem refl.exione , multum aberrant, ut alias fu. ftus docebimus. ita etiam lumen per fpeculum ardens , fundendo humores, calorem facit, five fuerit concavum

fpeculum, five vitrum diaphanum.

1.lt afenfibus !!oftris agnofcitur , & quiaqualia_dicuntu.. r

_   Primordia_igitur.calorum ducuntur-ab attenuat.ione

corpora , qua: calida. Calor all:us vere eft, oinniaque qure calefcunt, cum humore calefcunt. terra enim ornnis, licet arida videatur, tamen foccum habet fuum. .£ vero fumme funt arida, calefcunt tamen ab ambience,

im.

humoris ; ignis vero & calor, continuatione & vicinia proximos humores attenuant, & calorem ex:citant. Actus enim acl:um infert, igneufque acl:us per humorem ferpit.

M CA-

...

PHYSIOLOGl.J.£

C A p T T XXXIII.

De Fr,gore.

F

Rigus etiam quid fit, varie actum eft ab antiquis.

Peripatetici qualitatem volunt primam, operantem

& eflicientem, non inerrem & fuccumbentem;ut humori ficcitafque eft. Illud ftatuunt effe q@d cogit & congregat tam ea qu£ font ejujiJ.em generis , quam quie alieni. lea frigus m plurimis eandem habet differentiam cum calidis. Ca­ lor enim ex eorum opinione congregac homogenea: fie

a

!;::tiam frigus congregat homogenea. lta qua: contraria prorfos ponuntur, & conrrarios effect:us producunt, ean­ clem efficientiam pro differentia fingulari & infigni nan1-­ cifcuntur. Sed frigidi, ut & arrtea caloris, ex unico effe­ a:u parcum & jejunum encomium, ex penuario admo­ dum fterili & vacuo depromptum eft.

Sed hoc nobis primum quxrenduro ell, fit ne frigo-­

ris aliqua vis princeps, atque materia frigori innata_, cu.. jus pr:rfentia & perceptione reliqua frigida fiant omnia : aut cen:e potius, ut privationem lucis tenebras ajunr, motus quietem, ita frigus quoque caloris privatio fuerit. Q!!od ita quidem effe videtur, cum & frigus quietum., cal0r mobilis effe videatur; & calidum.nullius reiacceffu, fed caloris abfceffu , refrigeretur. QEod fi frigoris tam illuftris .fit in narura poteftas , oporcebat maxime in fri... gidis eorum elementis prxvalere; quod non ita effc, fa. cile cu ivis cernere licet.

L I B t: A I. 9r

ab externo ambienti, Aqua enim fi effet frigiditlima, uare. non ipfa per feglaciaretur? quod ei contingeret pel'.'indc ,.imo magis in medio) aur fundo, quam fuperfi­ cie. .At quis congelata vidit flumina in mediis & imis partibus, non in extima fuperficie? Aut terras quis un.. quam effodit glacie, nive, grandine frigidiores ? aut un­ quam in imis cavernis in glaciem concretatn aquam? QE;od frigidHiimum igitur efi:, in ambienti exiftit, non in relluris globo. quomodo vero in ambienti fit, poftea difcernc::ndum.

Sed ilia ratio frigoris fu(pecla effe videatur, quod po• teflates rerum plerafque illuftres evertat; ut non jam qua litates, aut habitus fint, fed habiruum & qualitatum pri­ vaciones habeantur, velut gravitas levitatis, durities mo}.. litudinis, dulcor amarons, nigroris albor, atque ea de. nique omnia, qua: fuapte vi adverfariafunr. At his plu.. ti mis cum longe alia ratio fit,quod alix font tan.tum affc­

£Hones nudx , denominationefque impofitx-,, alix vero exifientix & entitates manifefta:, nulla frigoris exiflentis affertio adduci ex comparatione, fimilitudine, aut analo. gia potefl.

Di cunt etiam,quod omnis privatio fit ignava & otiofa,

ut cxcitas, furditas, filentium, mors; cum & formarum fit

afuo ftaru dimotio , & natura: evedio , nee fit ulla per fe

natura. Atqui frigus corpora, quibus inha:ret, non minus quam calor, & afficere & immutare poteft.Ejus enim effi..

cienria multa conglaciantur,multa rebus ipfis accumulata accrefcunt,multa denfantur.Nec ejus ftabilitas & pigritia

Nam neque terrx parres ullx, aut aqux, i afrigid  ine.rs cenferLdehet,fed_rohore-valensatquefirma-,-inqua --­

--runt, qmn longe pliii:imum abaliis algoribus fuperen.. tur. An non nix, grando, glacies, pruina multo frigidio.. cem materiam continent? aqua frigoribus in glaciem concrefcit, non illis quidem ab aqua derivacis, at infiris

ab

momentum atque vigor fit coercendi atque cohibendi. A

nobis vero infertur, non aliter quam afuga caloris, cum

ipfe humor vi attritus, rurfus ad prHl:inum ftatum redirc

G.tagit : Sicut vifui obfi:ruc.\is meatibus obvenit c.tcitas

M .z. ita

•

9 2, P H Y s I o L o c 1 J£ L 1 n E R I. 93

ita corporibus ex calefacl:is infequitur frigus, tanquam pri- titur; minus enim calida calidiora contemperant. od vationem, caloris foga. od vero corpore excutiente aucem nonnulla fervidiora fi frigus deprehendat, acrius calorem potius id fiat, quam frigoris qualitate aliqua ur- con!lringit, & vehementius cogit, uc ferrum quod can- gente, exinde apparet. quod aumm, ferrum, aut aliud dens in lacu tingitur, hoc fit magis ex vehemenci & fob- metallum, cum ab igne-incandefcunt, in umbra repofita ira reverfione ad prifrinum fracum, cum attritus etiam per aliquot horas, multo magis frigida evadunt, quam humor Cubito confl:ringitur, confrricl:ione propter fub-

aer ambiens,cujus frigoribus atcemperari debeant: nee ul- itam fugam caloris fortiori. Sic qua: vi projiciuntur, ul-

tra prxfentem effecl:ivam vim refrigerantur; fed illa ulce.. tra fuum locum proprium feruntur.

l'ius ad prifrinam temperiem revertuncur. -Si vero glacia- Ajunt etiam, quod nulla privatio accretionis aut di- ri aquam a frigore qualitate volunt, qualitas illa peterem minutionis fit particeps. Nee recl:e dicas, quod oculis

in quo fubjecl:o, & uncle derivata? fi ab aere, qui fit ut qui capti font, ex iis alium alio magis effe cxcum; nee omnis aer, alias calidus, fem per hieme frigidiffimum qui filent, ex iis alium alio minus loqui; nee qui non vi- elementum plurimum fuperaret, confl:ringeret , & quafi vunt, ex his alium alio magis eife mortuum. at in frigidis in novam formam immuraret? Sic opaca corpora mixta magis & minus, admodum & parum, atq e o n no in- lucidis & tranfparentibus fplendorem tollunc, quin etiam tenfio & remiffio longe lateque patent, ut m c:thd1s. Scd

& opaca corpora adjuncl:a luminofis claritatem immi- nos etiam vere intelligimus, quod {i aliquod corpus apud nuunt. Nihil igitur frigus efficit, quod non fiat idem a nos totius caloris fuga, exfpiratione, & exfrinll:ione coi- caloris fuga. Cum vero corpora varie a caloribus acl:a rec, non dari aliud tune corpus eo frigidius. Mors vero ,

font, ex materia diffimili, & variis formis exagitatis, ea- fanitatis & vitx efr confummata privatio, velut xgritu- dem calorum etiam diffimilium fuga, varix oriuntur re- do & infanitas perfecl:x fanitatis. Cxcitas etiam vifus ab- rum facies, qua: frigoris, canquam exifrentis nacurx, ro... foluta privatio; male vidences _privantur fec ndum ma• bore fieri putantur. Prxcerea corpora minus calida effi- gis & minus luce defideraca. Sic clamor, frndor , filen- ciuntur frigida. Aqua qua: fua natura, (ut antea dicl:um) tium, & altum filentium, multa nox, aut fubterranei calida efr, fed ab aere minus calido hyeme glaciatur. va- fpecus privarnen habent lucis & extremas tenebras. Mi- pores cum furfum tendunc in nubes minus calidas,in gran- nus camen tenebr.i: offunduntur rarefacl:is nubibm, uc dinem,frigidioris corporis ambitu, confrringuntur, idque frellarum lumen aliquantulum appareat, & adhuc mi- verno prxcipue tempore, propter inxqualem aeris tern- nus, cum infrat diluculum. ut igitur difcedence luce te- pcriem. Corpora minus calida, ficut marmor aut metal. nebricofos reddicur aer; ita calore etiam migrante fuper- l_u_m ' aeeofita corEori humano ipfum graviter ali<:J., u=an d_o          eftfrigidus fa, aliud quicg_uarn <:J,Uam mera privatio. afficiunt, & l:Edunt, non cam frigus immittendo, veluti are omnis talis ratio vana efr & fophifri a, c m fe - qualitatem aliquam, quam calorem hominis minus ca- per interponant privationem, tanq am_ ex1fienc1s ':luah- lentis materix mole exfringuendo & delendo iniqua tatis plenariam ablationem ; um pnvat1_0, b omni 9\la- vicinia ; ficque attritus humor craifefcit, calorque remit- litatis & caloris robore ad ult1mam exfhncl:1onem & m-

titur; M 3 tcritum,

94 p H Y S I O L O G I 1E

teritum , fit revera nihil exiftens, fed denominatio im.. pofita frigoris , pro caloris evanefcentis modo , & pro.. portione. Dicunt etiam , quod frigus, non fecus atquc, calorem, fenfu percipimus: privatio autem nee afpetl:a­ bilis eil: , neque traEtabilis, neque auditu, aut aliis fenfi.. bus cognofci potefr. Frigus vero fenfu non cognofcitur aut percipitur, fed corpora minus calida, corpora noftra

calidiora afficiunt , caloremque noil:rum diminuunt : non quod frigus, ut qualitas, acorpore in corpus intro­

mitratur, fed quia corpus, calore magis defritutum, con• taEtu corpus ferit & temperat, & ita fucceffive partes proximx proximas ipfx immutatx immutant. Q!!i fri-­ gus qualitatem exifrimanc, vehementer etiam illi pertur.. bantur, & contrariis fentcntiis turbas dant, in quo prx... cipue corpore, aut clemento, inhxreat. Nam Stoici qui:.. dem aeri, Empedoclcs & Strato humori primum frigus tribuunt: aliis in terra videtur ineffe; Ariftoteles etiam aqux prxcipuum frigus attribuit. Atque illi omnes , quam pertinaciter fuas opiniones peffimis & vaniffimis rationibus defendant ,facile eil: cuivis cernere. Nee mi.. rum, cum (miferi !) illud quod nihil eft in natura, tan­ quam exiftens reponere, & latiffimis poffeffionibus ftabi­ lire nugames velint. Sed quod frigus nihil fit, & nullius

L I B E It I. !) s

natura aliqua exifrente, cum fcilicet calor adhuc in te-

pido & craffiori vapore exfringuitur , aut frigidiffimi fpi- PUe eAp. s.

ritus fummeque tenues ab humore incraffati rurfos fe ad fua primordia conferunt. frigus vero aerem atttnuatum nee incraffare, nee in humorem immutare poteft. Qua-

re & Bore:E penetrabile frigus , & ferenitates in Boreali- bus regionibus : in noftris etiam partibus a Borea vento ft non alia caufa obil:iterit, c::dum clarum exiilit. Sed de

his fufius in Meteorologicis. Calor orimt ex motu & lu... tnine; quod fi. frigus contrariam haberet rationem, cre-- fceret frigus ex quiete & tenebris. fecl:manent tamen in quiete corpora·calida; etiam in tenebris. non refrigeran- tur, nifi primum ambiens corpus frigidumfuerit, cujus vicinia altetum immutatur.

olid!ora corpora, ut metalla , fapides duriores , prz­ fert1m v1trum & gemmz, ut cryfrallus & adamas, frigi­ cli?res videnturca:tcris corporibus, quod non ab ambien­ te ita calent. Aer enim in illorum fuperficies tantum in­ gre!Fum no'n ha bet, ut in ligna , in vefrimenta; qua.re parum ab acre ealenc.

Frigus nee ab aqua , nee a terra procedit, fed privatio

cft all:us ; ita in vacuo , caloris privatio.

Secundum quid , privatio acl:us : .

momenti, nee ealori contraria qualitas, aut ens contra­ rium operans, hinc manifeil:e apparet, quod aqua a ca­

lore in aerem convertitur, nee ullo modo refifrere aqua. poteft quin pereat. Aer vero frigore non femper in a­ quam tranfit, nee tam certo rurfus in aquam revertitur.

Nam aer in Borealibus regionibusJ-iy me,_ye!_rn_J11timjs  

Frigus{

Simpliciter, privatio B.uoris, & corporis, ubi

& vacuum

C A p V T X X X I v.

- - - - frigorious, non Iiquefcit: manifeil:um etiam quod raro aut nunquam illic hyeme pluvix; aerque illic aquam o­ mnem frigiditate plurimum fuperat. Alia namque hu.. mods ab aere generationis ratio eft, quam ex frigoris

na...

Vlta a multis de artracl:ione differuntur, plurimi­ que fcioli cum effellus alicujus rationem nullam invenire poffunt, ad attraEtionis facultatem aliquam con­ fugiunt, exift1mantes 1n naturaita effe familiaresattra-

M

ll:iones,

96 p H Y S I O L O G I J£

cl:iones, atque in mechanicis violent:£ motiones. Dicen­ dum igitur de attracl:ione in naturalibus, qualis illa fit , quibufve in naturis vigeat, quxque fint illius verx caufx. Attracl:io vera, ut Averro s feptimo phyficorum do. cet, ell: in qua attrahens movetur cum attracl:o : & hoc quando attracl:um ad ipfum non foerit quiefcens, ut in virtutibus voluntariis , & in plurimis virtutibus naturali­ bus. Attracl:io in qua attrahens ell: quiefccns, & attra­ ltum motum, non ell: attracl:io vera, fed attracl:um mo­ vetu.r ex fe ad attrahens , ut perficiat fe. Attracl:ionem vero dicimus , corporis ad corpus motum localem, attra­ lti ad attrahens, in quibus attrahens quiefcit. Philofo­ phi attracl:ionis caufas conftituunt quafdam, Medici ve­ ro alias plurimas enumerant, & multa etiam attrahentia corpora. Atque fane qux vegetantur omnia, fuccum fi­

bi falutarem & beneficum alliciunt, veluti ftirpes acl:is in tellurem radicibus. Animalia vero ventriculis, & primis mefenterii venis hauriunt quidem quod fibi proficiat, to­ to promovente calido, cum forma fpecifica componen­ ti; crefcentiumque corpora non aliter attrahunt. Calo­ res vero, calidaque extrinfecus adhibita, aut corpora, aut medicamenta, falfo dicuntur attrahere. lta ut vana

illa tota attrahentium medicamemorum fylva & inutilis fit. Nullus enim calor, nee a Sole,nec ab inflammato ali­

quo, corpora aut humores allicit, ut falfo totx Philofo­

·phorum & Medicorum fcholx docent. Ita neque a fub­

fl:antix proprietatibus ,juxta Galeni fententiam, attra­ ltiones naturales fiunt. Q!!x vero acorporum fucceffio-

          n_e ,'---"'-ProEter vacui fugam, ducuntur & attolluntur, verx quidem motiones funt, fed violentx, non fecund um na­ turam. De attracl:ionibus , 9ux vulgo naturx adfcribun­ tur, nonnulla font dicenda, ut perverfa & inutiles, con­ firmaca: omnium fere judicio , inepcia: prorfus deleamur,

auc

L 1 n E R I. 97

aut faltem labefaltata: minus noceant. Sed damns inpri­ mis , vegetabilia omnia fuccum convenientem trahere , quo crefcunt, & vigorem concipiunt : quod vero in illis allicit, nonnulli volunt formam fubftantialem effe, non

totius fuhftantix proprietatem, ut Galenus voluit; a for­ ma.fubftantiali apprehendi & duci alimenta,ut aprimo at­ trahente & prxcipuo,atque a temperamento nativo tan­

quam fecundo five inftrumentario movente, inter quod & effecl:um, nullum medium intercedat. Sed ignoratis principiis veris narnrx, eciamfi collineant verfos metam, neutiquam tamen ipfam attingunt.Neque enim fubftan­ tiz proprietas,nec forma fubfiantialis, nee temperamen­ tum primario aut fecundario attratlionem faciunt;fed illa,

qux a forma fubfiamiali, & calore acl:ivo fimul procedit, vita fcilicet ftirpium & animalium. pofimm cnim ell:a no­

bis, vegetatricem vim.five animam, acl:urn effe forma!em organicum; caloremque ftirpium, ut & anirnaliurn,efiea­ lturn attenuationis humoris.vita vero ell:combinatus afrus caloris & anirnx; five animam volueris,fivefobfiantialem formam operantem , per utrurnque vigorem vita exiftit. Nam & fobfiantialis forma abfque calore idoneo fopita diu manet, nee effecl:um producit, 9uemadmodurn in fe­ minibus cernere licet, qux non germinant, nee incre­ memum habent, donec calenti fucco perfofa moventur. cum vero idoneus humor attenuando folvitur, fundunt fefe,radicefque emittunt,tanquam °:utritioni inftrumema idonea,germinantquearnplius&aflurgunt.ltaalleB:ama­ teria vitali altu, in radices, in truncum, in ramos , in fru­ ltu p r vitamJiefermr ; argue hxc attralti? vere _ell: na­ turalis.Qui veroquamor elementa rerum pnmord1a con­ fiicuunt, quatuorque primas qualitates, hi multa de calo­

r.e prxdicant, caloremque attrahere, frigus vero repelle. re, comrariis contrariarum qualitatum effeltibus, exifii-

N mant.

.98 p H Y S I O L O G I J£

mant. Eoque magis in caloribus decipiuntur, quod nun.. quam caloris veram aliquam definitionem , aut medio­ crem faltem habuerunt cognitionem, przter unammife­ ram ab Arifl:otele mutuatam, quz naturatn ejus minime ofl:endit.Calorem volunt corpara allicere. quad fi hoc fe.. cerit, fane & illud fcnfibus manifefl:um foret. Detur ver­ forium, quod fuper acum fuam tenuiffima caufa commo veri poffit. Huie ardentem carbonem prope admoveto , aut bacillum ferri igniti, minime commovebitur. Pa­ leas, fefl:ucas, aut quidvis aliud quod facile movetur, ignita corpora., aut calida, ant tepida non alliciunc.

At inftant Medici, calore humores ad partes deduci, veluti cum thapfia, finapifinus aliquis; aut dropax ex... trinfecus cuci adhibetur, cutis rubore perfunditur, attol.. liturque pars & intumefcit fa::pius : quod fieri non poffet, nifi calida illa medicamenta atcrahendi vim haberent. Sed iftud, malo judicio , caloris opus cenfetur. Acria cutem mordicant , & adjuncl:a corpori humano humo­ rem atterunt, humor attritus calet, funditur, & attollit partem vexata natura in fluxili corpore, ad locum fangui... nem mittit, ut fuppetias ferat & malum diluat. Cum fanguine in plethoricis & cacochymicis largiores humo­ res confluunt. lea humores ad calidi medicamenti ap­ plicationem fa:pius confluunt, non tamen quod calor at­ trahat. Eodem modo & dolor apud Medicos dicitur at­ trahcre, neque tamen verc dolor allicit humores; fed natura ut dolenti parti fuccurrat, fanguinem mittit: un­ de fa:pius, nimis incumbentibus ex tali incitatione bu... moribt1s, tumores fiunt & inflammationes. .

- Plena. corpora parum' aut nihil' attrahunt' Ut minus faturata, donec a calore interiora humoris B.uore fuerint

immutata. Crefcentia autem ftatim, quia fpatia .6.unt

L I B E 1l I.

CA p VT XX Xv.

Dt llltraflime J Jo'4rt.

A

T que ifra quidem non aliter a dolore eveniunt , quam cumin civitatis parte aliquatumultus exci• tatur, populus ut fuppetias ferat in illam partem gre­ gatim conB.uit 1 aliquando etiam tam feftinancer & con­ fufe ut major inde perturbatio fc:quatur. Nemo Philo­ fophus hos prius tumulcuantes, alteros accurrentes at­ trahere dicet.; quanquam vulgus communi fermonc fie dic:tt rixas, tumultus longe graviores attrahere. are eodem modo dolor ex accidenti fluxiones humorum fa­ cit . Extrinfeci vero calores , aut calentia, quz quovis modo applicantur corporibus , minime attrahunt, non candens ferrum, ant cauterium, non erodentia, non fe­ ptica. At putant medicamenra cffe, quz furculos, fa­ gittas , & fpicula extrahere poifunt, cum nihi! tale , em­ plafirum, aut unguentum, aut malagma poffinr: rela­ xando tamen , irritando naturam , & corroboran<lo par­ tes in quibus illa hrerent, natura tandem (convenienti tempore) impelfente furculi & infixa exeunt facilius. Sunt etiam adverfus venenorum infliltam vim empfafl:ra extrahentia, quz minime venena exhauriunt : fed vene­ na, apertis meatibus , fimul cum fanie , naturz opera, excernuntur, aut fuperatur eorum malignitas fpeci6.ca

medicinz forma. Ita allium tufum aut cepe applicatum vulneri, arabido cane inflicl:o, przftantifiimum efl: me-

········· dic Illentum , tam meatus rcforando , quam veneniJn_a- _ lignitati refiftendo.

Reftant purgantia medicamenta, quzvulgus Medi- vid,lih. d,

2,

corum peculiares humorcs attraherefalfo exifl:imat, ita ,m,gn, ,

ampliora , alimrnta etiam uberiora aflluunt.

utom. mai·11a attrah

ere putent, pecu11· an·tcr v-es:oh

oc b1'- ,'". P•2{.7'3•

CA-

,\ s\i'tIOft.t.f,..,.}

f½5. c::,

l::!

1cm

.

Zlt?G INS'\'-

100 p H Y & I O L O G I 1£

lem flavam , illud atram, iftud pituitam ex alto allicere. qua ratione duplici vanitate laborant, una, quod exifti­ ment medicamenta quovis modo humores attrahere,five illud cenfeant fieri aut totius fubftantfa: proprietate, aut fobftantiali forma, aut pharmaci temperamenttJ aliquo.

t11r.. hu- ft d d' .

Lib.tle1111• Male enim & Hippocrates & Galenus, eorumquefe6ta- mlU'fll. tQI'es , po uerunt quo me 1camentum cum m corpuf fuerit ingrelfum primo ducit, quodcunque ipfi, inter ea

qu.r corpori infont, maxime natura refpondet, deinde alia quoque & trahit & purgat; quemadmodum fhrpes terram ingreffre , fuccos, qui in terra fecund um earum narnram funt , attrahunt , etiam primum quampluri­ mum illius, quod fibi cognatum eft, trahunt, poftea alia qu.rque ad fe rapiunr. Sed nos neque attrahere medica­ rnenta volumus, lieut ftirpes, qu.r ex terra fuccum alli... ciunt, neque quavis fobftanti.r proprietate, aut fubftan... tiali forma; infuper vero omnino trahere negamus. Non enim eadem rarione plant:l! fuccum convenientem tra­

hunt , ut medicamenta purgantia fuccos peculiares e

corpore humano. Nam plantz eterra trahunt quod illis

bonum eft & falutare, utillis formentut, nutriantur, &

conferventur. Medicamenta vero humores alliciunc, non ur ipfis bonum & necelfarium quiddam, quo nutriancur; non enim crefcunt, non vegetantur. Eft. etiam purgatio per medicamentum violenca, in qua natura vim quan­ dam patitur: quod fi alfuefoat natura, medicamenti fre­ quenti alfumptione ex familiaritate amplius non purgat, fed quiefcit; quod viofent.x natur:l! fignum eft, non at-

traclionis naturalis. N ulla etiam attractio yere dicipot- _

----eff, nam qux attrahunt, eciam & illa retinent, & ample... lhmtur: purganria vero fuccos neque juxta fe retinent, ncque eis ad bonum aliquod fruuntur, fed contra ab illis & cum illisdepellumur, & violenter expurgantur. Ob

eamquc

L I :B- E R I. I O·I

a

eamque violentiam talis purgatio, five·naturx five me­ dicamenti vi aliqua corpore humano facta , perturbatip

ventris ab Hippocrate dicitur : uncle ex ifra percurbatio­

ne, etiamfi medicamentum tale prorfus vomitu rejiciatur,

quale erat alfumptum, larga ramen facl:a eft pet fedem dejedio excrementorum humorumve. Non igitur attra­ hunt, non medicamenta ta.ngunt & adjuncta font hu-• moribus qui in alvo font, maxime fi i.n forma fuerint foli­ da. omodo etiam aliqua-ndo & integrx per alvum exeunt pilulx, concuffis tamen & evacuatis humoribus. Q_god vero aliqui purgantium medicamentomm attra. ll:rices facultates coofirmare volunt fimilibus in aliis re­

bus experimentis, ut adictamno peucedano, 9u:::e e

animalium corporibus evellunt fp1cula; tum ab alns, qm­

bus utuntur Medici ad exrrahenda venena: atque illa quidem cum in ufu apud Medicos & Chirurgos func,non intellectis juftis caufis ,. in attractionis regulam commu­ nem infcii rcjiciunt, de quibus ancea dictum eft. Nido­ res vero & vapores medicamentorum maligni dum fen­ tientium partium facultatem pravitate fua irritant, rra­ tura excutere & deturbare nititur. qua incitatione bu­ mores fzpe cachochymici ejiciuntur ; non ut attractione medicamenti, !ed intolerantia ejus, cum natura ab illo magis irritatur. Alia eft ratio vegetabilium qmtm medi­ camentorum alfumptorum. Atque attracl:io ilia humo­

ris a tritico' a Galeno pro argumento inducta' Ut quod

triticum gravius evadit, vana eft & nullius momenti. A­ qua enim , cum in vaporem agicur, a circumfufo tr_iti_co

excipitur..,_v.aporqueingr.ediens_,kmolis_&_p.ondens.1n,. crementum facit. Dicunt ventriculum poft medicamen­ tum a{fomptum oppleri & gravari, hoc vero indicarc ­ tract:ioilem humorum ; imo potius offenfionem ex med1- camento & affiuxum humorum. Volunt etiam medica

N l menca,

IO 2. p H Y S I O L O G I 1£ L I B E R. I. IOj

menta, umbdico & ventri appofita, attrahere, ut un- fed quia {imul aut craffos inddunt, aut ac iora ctiam guentum de Arranita. At tum: ad curem etiam trahe- contcmperant. unde agaricum& colocynrh1s crudum, rent; non d inceflina fulum. Sed illos redarguit fzpenu- craffi1m, & Ienrum foccum educunt. Rofz pallidz, vio- mero, alv1 magna fluxio ex hydrargyri inuncl:ione , cum lz, manna, caffia, acrioribus fuccis conveniunt, aut fal-

tant m brachia tibiz !nungun ur. _Non eft igitur at- tern cum validioribus medicinis mixta, faluta,rem magis

tralho pharmac1 naruralts ulla. S1mihs potius cenfenda evacuation em efficiunr. Purgatio igirur fait pharmaco

a

eft ratio purgarionis amedicamenro, & crifis decernen- ftimulanti, ab expultrici facultatc corpor s hu!11orum tis. In utrifque offenfio & perturbans moleftia, & ma.. fluore. Efl: & alia attra6l:io quz loco attr1bmtura vulgo Ii przfentis irritamenrum excretionem promovenc, ad philofophantibus. Hi putantl u a trahere, qu aco - q am natur du_citur lzpius vel invita, propter inrolera- pora feruntur ad locum. Mifen 1lh qm umbras& mania btlem mord1canonem exagitationemque,non tam calorc admirantur, corporum naturas non perfe uun r. t exciraro medicamento, quam tumultu quodam, flam, cucurbitz attra6l:io violenta efl:, non narurabs. Aer emm

concuffione, in intefl:inis a fpecifica forma Medicinz qui a B.amma arrenuarur, cum rurfus ad fuam_ naturam

molefl:ante: adeo ut narnra commota, non folum me- exfl:ind:a flamma revertitu,r in angufl:um cog1tur, non

dicamenrum expellat, fed & humorum pravorum auc fpatitmi cucurbitz implere p refl:. Ita vact i fuga attrah_i- rurgenrium quantitatem. Aliquando cum ilia defocrint.,- tur cutis non calore cL1curb1rz. Non efl:1lla abfumpt10 ut in fanis corporibus , falutares etiam ha mores, vel ad aeris fecl attenuatio. ita implerur vas tenuiffimo aere.

didis linteis, non

4,\\\\/f

WI/),

),

fanguinem t q e fzpius confluunr, ut pravum medi- V porum elevatio ex terra,& ma

camen-tum eJ1c1aror, pra:ferrim cum in villis intetl:ino.. e tracl:i , fed umidi illius refolu- rum acriora firmius hrerent, ur Scammonium, Colocyn- t10 & dillipat10.

this. Natura enim ur apta efl: ad attrahendum ea qua: Olei a.ut pinguedinis in Lych-

convenien ia, ·& nu itioni ne.ce!faria font, ita ad expel- num lucerna: dedudio, non efl: at- len um & a;P n t .ihbus lo?gms amandandum,quz font tracl:io; quod ut melius intelliga- 11 xia, fiab dhs 1rntata foent. Ira humores ilH pravi, foli tur lucernam defcribimus. ahquando , turgentes pungentefque purgationem effi- Lychnus ut primum acce ditur ciunr. Eadem criam ratio quorundam venenorum, ut ab inferiori parte.flammz, pmgue fublimati mercurii, Arfenici , Cantharidum, cum in cor- jn Lycbni patte non flammifera at- pore, lubrico P:zfertim, per intefl:ina magna cum hu- tenuarur; & furfum afcendit,flam- morum  vacuat1one t 1:1(eunt, qt1<>I'llodQ_plurimipotati            mzque1omes_.e!Lmotu.. proprio ,.

+-------,""e'"n°en"a=c1s pocuhs1non tamen fine fummo, & inrefl:ino- cum acl:us in illaa przfenti fl.amma rum malo graviori) evadunt. Cur vero hoc vel illud me- excitatur.ira lvchnum totum ffam- di amentum magis mor?? conveniat, non eft quia pro- ma ufque ad adipem accenderet: prmm humorem & fam1harem habet, quern exhauriat, fed quia in parre A non exacl:e at-

fed-

efl:

tericur,

I-O,t p H Y S' I O L O C I JE

a

tetitur, B _non inflammatur. in propinquiori accel­ fi ne, xftmgu ret r ni ia propinquitate. Nam quod aht, et1am exftmgmt. Pmguia vero attrita ultro verfus flammam tendunr:, dum afiurgunt calore.

Arida, ut cineres , cum humorem imbibunt, male at­ tracHo dicitur. Cineres enim cum extra naturam pofiti fine, bfumpto hum re, natura tendit ad priftinam con­ fiftent1am, cohrerenc Jamque ; Humore enim omnia fir­ mitudinem habent. Sed imbibunt etiam humorem ci­ neres cum non bene coha:rent, nee in unum arcl:e coa­ lefcunt, quia aer ab aqua extruditur: quod manifeftum efl: in tali experimento per bullas ab affiuentia aqua:: affur _ gentes.

Videndum igitur primum, attracl:io quid fit, & quo­ tuplex.

e

. De na urali hie tantum agitur, ubi corpus natura:: in fimcl:u almd verfus fe movec corpus. Attractio eft moms. orporis erfus c rpus ab o allecl:i. Alliciuntur corpora a corponbtis vel 1pfis mom, vel immotis. fie corpus mo­ tum ad foam rurfus fedem redit:, adducl:o alio ; cum

f o non difcedit: loc_o, vim in movendum corpus immit­ t1t, qua ad fe attrah1t. lea attracl:io vere & proprie dici­ tur , ut Averroes docet.

V.era igitur attra61:io, qua: etiam a vulgo agnofcitur ,

cfl: ficllt cum currus ab.equo trahitur,aut above aratrum.

. . Alia ttra6l:io obfcur_ior, minus apparens ;per facul­ tatem ahquam, attra61:10 et1am dicitur; fed improprie.

a

Vegetabilibus.

Attra61:io

L 1 . n :s ·A I. 1 or

Attracl:io ferri a magnete , improprie & vulgariter di­

a

citur; nam non minus magnes ad ferrum, quam ferrum ad magnetem accurrit. Vrriufque igitur concurfus, non alteriustantum> vis & efficientia oftenditur. hoc modo tnagnes robufl:us inermis, (ita enim dicimus fine nafo ferreo) trahit ferri a:quale pondus. Lapis ille etiam ab

:eodem ferro in fublime attollitur, minori quancitate ferri non arripitur. lta ferrum virtute magnetis confir­ matum non valet attollere magnetem, nifi moleetiam fua fimul fit proportionatum ; fcilicet quando magnes a:• quale pond us ferri arripit, & non amplius.

Si enim ita vividum & pr.?potens eifet ut. plus faceret,

a

ferrum etiam in minori quantitate valentius acl:um ma.. gnetem ethtm alliceret, ut & valido magnete , ferrmu. quantitate minus, fatis evadit pocens. lta magnes alli• cit plus ferri quam ejus pondus , & ferrum plus aUicit ponderis quam illud pond-crat.

Palea: ad elell.:rum neque attracl:ionem dici, fed inci--•

tationem corporum mediantibus humorum effiuviis.

Corporum ad corpora motiones font:.

Aut Attrattiones, qua:omnes violenca: fu.nt..

Aut inclinationes naturales.

Aut puHiones.

Aut fuftones-.

Abfulute violenta:

.A.ttralHones aliz fun{t Mixta::, ut in animalibus & ftir­

pibus.

1Vt omnes mechanicz mGtiones :.

· · - {

Vita. r

-•""'='r.. i-· .

...... ..E.t.alimcncLad priru:ip;llcs_p..artcs·--·

-Xlimenti

pontanea iriclinatione. . ....

.n.u10 ute v110 ent

vi.ta: v1. gore &"' 1. ntegn.tated um

Magnetis coitionem, non attracl:ionem tantum a fa..

cultate,fed mocum effe afacultate in ucrifque,in illo con­

ftanti, in ferro excito novicer.

At-

pervenerint..

Mixtz, ut fuccorum ad mem bra, a·principalibus par-

0 t1bus

106 p H Y S I O L. L I B. J.

tibus ad cxternas & famulantes ; quz mixta efi ad:io vitre allicicntis ad membra, .& vifccrum tranfmittentium cum pulfione quadam.

Corpora ad tellurem mediantibus effiuviis feruntur ; corpufcula ad elell:rica per tenuiffima effiuvia propria , a communis telluris effiuviis diverfa. Ira effiuviis peculia..

,J.epm.11gnete m . . fi 11 . ffi ..

Vi/e lib. i. ribus in propinquo elecl:rica alliciunt. Ca:tera vero cor-

.z.. pora, aut e uv1a non em1ttunt ua, aut te uns e uvus

PHYSIOLOGIJE

L I B E R S E C Y N D Y S.

C A p V T p R I M V M.

De Tell#ris S11bft11nti11 fmfibili.

=I­

cratlioribus fimillima, & corpufculorum ad tellurem communem inclinacionem habent,in contrarium non al­ liciunt.

Naturalis inclinatio partium telluris, eA: motus ad tel­

E magnetica forma totius telluris & pri- Vitl,_,111. maria vi , in przcedentibus per partes ;; lib 1_• magis confpicuas & valences tracl:avi- ,,,

libris.

mus, telluremque totam magneticam ef- , 11 iu lo-

lurem. Magnetica ad fe invicem feruncur ; Corpufcula

ire. mam•fieuJl1..s &

cert1.1rrw.-n1.s expen.ment1.s cu, eif/,m

ad Elecl:rica. &c.

FINIS LIBRl PRIM/.

confirmavimus.Nunc corpus ejus &fub­ ftantia integra, quz adhuc omnes latuit, inquirenda & cognofcenda efl: ; atque, relill:is elementorum placitis, de natura ejus difputandum efl:, num ea una & fimplex fit, an ex variis & diffimilibus compacl:a & coalita ; ut ex Veteribus quidam humorem & aquam principium re­ rum unicum elfe putabant; aut fane rerram ficcam, abf. que humore inutilem, infrugiferam , & fl:erilem effe, aut

omnem terr molem ab aquis & fluidis primordia acce­ pilfe. Ita qu rendum eft, an a tellure fuma aquarum vis, an ab aquis, quod in tellure firmum: an difiintla fint,

e

& diverfa corpora , an ab uno initio prognata, an mucuo corrumpantur in fefe, an omnis humor tellure elicia­ tur;-an mixta potius in globo fint, ut in aliis rebus natu­ ralibus.

. Terrenus globus, qui oculis nofl:ris in fuperficie div.er-   fus apparet, dimidiata quafi convexitate folidus firmuf­

que, altera vero parte, varie inter terras difperfa, humi­ da ,fluida, & mobilitate inconftantior cernitur. Funda tamen habent non admodum profunda, maria, fiagna,

0 2, lacus

to8 p H Y S I O J. 0 C I J£

lacus , & fluvii, in quibus omnis aquarum vis repolita ell;

przter fontium fcaturigines, quz ab illis & halitibus or­ tum habuerunt, & in illa labuntur & confluunt. Aqua. rum vero cum exigua fit profunditas, refpell:u totius mo­ lis, appendix tantum eft, non zqualis, auc compar, aut excedens magnitudo. Neque tamen contral'iis ita inter fe h.:£c duo corpora pugnare qualitatibus-, ut vulgus phi◄

lofophanrium adverfa inter fe elementa & corpora fim­

pliciaexiftirnat, judicandum eft. unum ehim telluris efl corpus & uniforme , non tamen qualitacibus , uc multo­ rum eas opinio concipic, fimplex: etiamfi & infitis viri◄ bus , & luminibus aftrorum concuffum in eminentiis, multa rerum varietate effiorefcat, & ad milliariorum quo­ rundam profunditatem,in foa incegritate, ut novis rerum formis fuperna admirabili ornatu floreant, labem a.Ii◄ quam & imperfecl:ionem fontiat. Primaria autem tellu tis fobftancia, firma, unica, & ftabilis eft, qu.:e coca ma... gnetica, interiora implet, non arida & exfucca., Ut calx, aut cinis coa<::ervatur iners ; fed fuccum habet fuum &= humidum infitum , quemadmodum ea omnia , quz in ambitu ejus aut crefcunt, aut quovis modo generantur. vis tamen materiz fluidz, in eminentioribus magis ap­ paret quam intimis, quod in internis acl:us humor atte­ nuacus in fpiritmn & eminentias tendit, ubi in aquam verritur, quafi aquz terrenz molis fudores effent & efllu­ via. fed aftrorum lumine, vel maxime Solis, per ambitum terrarum humor elaboratut & urgecur continua ; qui edi nobis evanefcere aliquando propcer Solis ardotes vi­

L I i, E Jl J I. 10.9

:lUt partibus in humores fo}vi poteft. Humores & aqua , ill folidam naturam concreicunt, qua: per multa fecula & longiori zvo, telluris formam induit. Nam & fuc:i i_n fodinis in Japidem & dura corpora concrefcunt plunm1; quomodo & Cryftallus oritur, qua: ex humore in fir­ mum corpus obduruit :ut Lapis etiam fpecularis, &□o­ res , qui fi ignibus -vehementioribus urgeantur, aut fun­ dontur in liquidum humorem, aut in calcem & cinerem comburuntur. Solvuncur in aquam facile nonnulla, qua::

€oncreta font, ut falis genera otnnia, tammarina, quam

f-0ffilia & putealia, nitrum, halinicrum, a.lumen aliique fucci nativi. At faxa, marmora, lapides, perennanc:, nee facile immutantur : ficuc & metalla, &: temz: omnes, qua:: in humorem folvi non paffe videntur ; & fi folvuncur, manct in illo Iiquore , aut in illo refidet, folidior natura. Ita plurima in fuccum, in humorem., in fluorem , in a-­ quam abeunt; qua: etiam originem ab aquis maxima ex parce accepernnt. Sed in terra fi.rma & magn_etica hu­ mor inficus exfpirare poteft; coca vero natura 1r1 aquam non folvitur , ma.net enim in rerum natura hypoftafis telluris ir,nmutabilis. Nam licet terrena corpora humo­ tum alluvie diluuntur in lutum, in c.tnum, in aquas turbidas, cum aquarum mixturz tranfeunt: tamen ma­ net materia eadem, qua:: tandem ab humorc refidet , &, ad foam priftinam naturam recurrit. Peripatetidomnes, terram fingunt fimplex corpus, ut reliq•ua fua elem nca

corpus vero telluris interius , afum. itatibus ca'du:1s. fe­

paratum, quodammodo fimplex d1c1 oteft, genumu ,

deacur, atcenuatur cancum , & icerum  riftinam natu­

primarium, homogenicum,J111u ,JJrn.forme;non e 1m  

ram revermui & irialiquam c:ircum erintiz regionem relabitur. Q!!are in mulris locis aridior tellus fentitur quam fua natura exiftit, in aliis humore vago per longin­ qua fpatia alluitur. Telluris etiam £orpus, in eminentiis

aut

compofitionibus variis & fpecific1s, formarum mult1tu­ dine malefanum & concuilum, non magna ruina demo­ litum , non lue graviori cor-ruptum eft ; fed hzrent inter feverz partes, mutuoque fefe tutantur: & fi aliquz emi...

0 3 nentiores

I IO p H Y S I O L O G I 1£ L I B :! 1l f I. I-I I

nentiores concuffz fuerint externa inimicitia , aut ad fa- ut Terra, Luna, Przfepe, Sagittarius, Capricornus, ca- nitatem tandem redeunt, aut non minor aliis in Iocis put Orionis. Magnz in meridionali czli parte in longis imperfecl:ioris fubftantiz portio in telluris magneticam navigationibus obforvatz nigrz maculz, & opaciffima naturam c nvertitur; globus unde telluris perennat in- aftra. Q!!z omnia, ut reliqua etiam aftr,.fuis interiori- tcger,& m rerum narura habet ftationem certam, ut bus & intimis partibtu fimplicia dici poffunt. i vero cztcri globi. Cum vero fimplex effe volunt corpus, fri- tantam fupernorum corporum fimplidtatem,&quintam, gore & ftccitate przditum,fingunt id in tellure,quod nuf- quam vocant, effentiam admirantur, multum illi deci- quam exi!Ht: terramque communem matrem rerum o- pi-untur. Terra eft in fua natora fimplex, vera, homoge-

mniu ap_ud nos, &:_commune principium,nudam pror- nica & uniformis, etiamfi priores & extimre partes a fo-

fus _& mutilem conft1 uun_t. N m er a qualis fit, a vulgo laribus, nee non aliornm aftrorum luminibus, labefacl:a-

Phtlofophorum qurentur 1magmat10mbus quibufdam, & tz fum, & in multas fpeeies rerum & corruptelas immu-

a

ratiunculis ex elementariis fuppofitionibus. Melius au- tatz. Hine animalium, arborum, herbarum, foffilium, tern viris eruditis metallicis, dum omnia foffilia ubique varietates : fontium; marium, fluviorum primordia & tra nt examinantque, inveniri poterit; verifimilius efi: confl.uentiz. Nee terra ex atomis fortuitis concrevit, b tlhs poffe cognofci, & apprehendi. Nihil tamen vel nee Conditor ipfe, nee natura, in unum rcdegit locum m profu? i.flimis_ locis inveniu t, quodjuxra coneeptum facem univcrfi, ut tellus fieret. ifta antiquorum & re. de fimphc1 telluns natura, opmionem illam veram eff'e centiorum quorundam infomnia funt. Effluvia enim de ofrcndat. Scd in omni terra, quz unquam vita fuit, aut corporibus fufcitantur, corpora non ab atomis & cfRu-

humores, auc focci concreti infunt, auc metalla, aut ab viis concrcverunt; e corporibus ailurgunt,& in illa revcr-

illis ortz naturz. Ira omnes terrz apparenres, aut medi- tuntur. Minus illi recle, & abje61:e de dignitatc globorum

c,is aut picl:oribus, aut agricolis, aut viris metallicis, aut opinan tur. Van um etiam, quod terra fax erat difperfa,

.fig lis, aut fulloni us, aliifve artificibus, propter infiras dum (ut putant) nc itetum difpergeretur & confifteret, cmque facultates, 1donez & neceffaria: font ; fimplicem glutine opus habuit quo in fe concinererur & confifter t;. .

naturam, non elcmentarcm habent. homogenicam ve... :fumitas enim in tanta mole defideratur. are Franc1f- v,delib. 1•

17

ro IrU_ bfta.nt1am magne.c1cam qu.:edam oftend unc rerrz cusM aurob.cus ex1•ft•m1at totum terrz corp_u r.g1'dum 'd",P11·111,g•nete

t m etia taxa nonnulla in fuperficie terrarum pofita; eife faxum; nam fi arena effec, aut gleba frag1hs, ua hu- h et non 1tafunt perfecta & fimplicia, ut rcllus interior. morem imbiberet, ut cum eo quafi confundere'tur. quod Simplex terra& uniformis, lieet non exa&e, in externis• etiam minerre & rupes, quz font graviffima: partes, in

ut L n,a llt Planet,z ut Stellz eriam ipf , exYariafub..------iptLplerumqu fuperfw.e_comperinntur_,_n1ultomagis...

fl:anna conffanr& longe diverfa font corpora: uncle alia apud centram effe debent. rationi enim confentaneum cl_ara, l mpida, lucenria, ut Sol, Venus, Jupiter, Ca- magis videtur, ut graviora, centro quoque lint propin-

ms maJ?r, Lyra; alia minus fplendida, ut Saturnus , quiora, etiam & melius coha:rcntia qua: funtillie omnia. Mercurius, Gorgon, Corvus; Alia prorfus abfque Iuce, Nos vero :fumam & folidam volumus, magneticamque

UC in-

111.- p H Y S I O L O O I 1£

i teriorem tellurem, & validius coh:rrentem, qua.m gte.

b:r , & terrarum eminenti:.E; unitum corpus per longiffi­ ma temporacoeunte materia, formaque primaria indu­ tum, partibus omnibus in toto combinatum. Tota etiam terrena inclyta. fubftantia humorem habet fuccumque innatum; non vagum utmaria& fontes, fed infirmitudi­ nem denfati & craffi corporis temperatum, & imbibitum ab ipfis primordiis. interior vero fobftantia omnis, in in• timis concepta vifceribus, uniformis cohzret undique, & magneticarn virtutem habet; non quod internus totus globus fit faxum continuum, fed terra firma & firmiter concreta cft, conftans, coha:rens, in unum coalita, qua: non oifi vi diffolvi poteft.

C A p V T I I.

Be Tellrlris locfJ'.

I univerfa rcrmn natura, corpora locis quibu[dall\

N

certis & deftinatis diftin6\:a. videntur. in mundo a110-

a

bis remotiori, :fixz qua: dicuntur ftellz, ftabilitatem & pofitionem fingularem vindicant, nee fuis fedibus detur­ bantur unquam, quantum humanus fenfus percipere, aut ratio ullis fidfulta machinis dijudicare poteft. quare & afterifmiomnes iifdem formis & ftellarum habitudine

cadem pcrcnnant, ut olim Chaldads & kgyptiis con.. cepti fuerunt; & totus ille vifibilis mundus integer, nu}.. lis luminibus confufus,aut immutatus confpicitur. Q!!od fi illz ipfz ftellz fingulz proprio motu moverentur, aut

---- e_xi ua c:ft ilia loci muta!i<>, aut iocompr henJil>ili earum

{ ,.b. a fenfibus noftris longinquirate omnem obfervatio_nem

L I B E R. I I. u;

inG.tis permanent inter fe viribus, & cum ab reterno &: primotdiis fpatio certo potfeffionem habeant, in eo per­ manent. In mundo enim nihil peregrinatur , aut vagum e!l:,abfque impellente & cogente caufa.At magis propin- qui nobis globi, quos errones vocant, moventur circulari adeo inceffu continua to & irrequieto, ut fedem nullam quieti deO:inatam habeant. vias camen & femitas di- ftincl:as habent, quibus incedunc & volutamur; de quo- rum locis naturalibus (fi locus effet naturalis) magi diffi- cilis & anceps quxftio exiftit; neque enim certo aut de-

:fioito loco perftant. quarc Li. loci fiat deftinati & natura- Jes, aut vi aliqua urgente feruntur, & de fuis fedibus exu- lant, aut motivis imbu untur naturis, & immutationibus o-audent. Tclluris vero globum in centro univcrfi ma­ entem omnis fere Philofophorum turba collocavit. At

6. motum aliquem habaerit przcer diurnam revolutio- nem (uti nonnulli exiO:imant) erronem ctiamillam opor-

tct efie; fin in fua fede volveretur tantum,non in circulo, planetarum ritu, moveretur. Non tamen inde, aut ullis aliunde depromptis rationibus, cert<> perfuadetur earn in

:univerfa: rerum narur:r centro, aut circa centrum, per­ manere. De ambitu namque & forma univedi, atrum circularis fit, an alicujus alterius figurz, nulla urget de­ monftratio, ratio nulla perfuadct; conjcll:uris quibufdam anxie philofophamur. Nam licet vifibili ftellarum or- natu terra fimul & motivus mundus univerfos cingatur, frellxque varie pro horizontis immutatione adfcendere & defcendere appareant, & oriri videantur fidera, cul­

minare, & ccidere, quafi cingt1J() , aut fyftematc: :rqu ---

bili, univerfa comprehenderent; non camen inde inTer-

1, ex 11,11,

diaiuxpti-

1c.-ru1u1.ran• v1'dcntur. N

equc tamen 1.ta repof1i tz

fui nt pro..

tur Aplanis concamerationem aut convexz foperficiei

11 ri1,m. ptcr loca aut loci vim, ( locus enim nihil eft) nee infixz

:':ts'';,,_ ca::lo alicui fumiori, tanquam clavi !n camc1·ato, ed

j kb. 1Qfit1s

:rquabilitatem effe. Si enim fupra horizontis lineam A B

dimidium quadraturz emineret volventi globulo C, qu:r

P qua-

I 14 p H Y S l O L O G I 1£

Omncs hz in quaiftaro aut trigono ftella: fuz, qui.a permanent nobis in­ tuenribus ex motu telluris diumo in hemicydo AB permanere &: 6:rri viden• tur.

A  n

quadrati forma Cunt in natura nobis afpicientibus; omnes hz in quadrato alit trigono flella: fixa: , quia permanent nobis intuentibus, ex motu telluris diurno in hernicydo AB permanere & fcrri videntur,circuli inclination es ha­

bent, & in femicirculo A B obfervantur , qua: pofitione inzqualibus diflantiis abfunt,non iifdem a centro diame-

tris. Q!!are aut quadratus, aut trigonus, aut hexagon us Aplanis orbis fi foerit, nobis videtur orbicularis, cum de di!l:antiis fenfus non judicet, de ram longinquis nulla ra- tio intelligat, fi maximis altirudinis intervallis frella: ipfa: diffitre fuerint. Non enim nobis in Orionis fidere cogni-

tum efl:, an finill:er ·h11merus eadem fit difrantia .a terra

cum dextro, an duplo rnajori aut minori;an quz in fronte Tauri apparent Hyades, & furmam V repra:fentant,lon-

ge diffimilibus difl:antiis a terra diffita:, nullam vere inter

fe comparat.:E V :6guram imitentur. At fupem.:E emi­ ncntia: multo incertiores termini, & fuprerna: alicujus firmamenti convexitatis. Terra! igimrab plan 8'_St_e_l- _ hs Jix1s locus nullo certo mdicio apprehenditur. Sed

nee motivi orbes homocentrici font, & circa terram regulariter, ut centrum motionis, ferumur, ut illarn, tanquam centrum univerfi , aut faltem motivi mundi ,

defi-

L I B E R. I I. IIf

defignent Im perfell:a illa argumenta, qua: a recl:is mo­ tionibus inferuntur acemro & ad centntm, gravitate &

levitate, quibus inferior diclus muhdus, globufque tellu­ ris, conferentibus fe in ima gravioribus, & centrum ver­ fos , confifrunt. neque enim illuc gravia contendunt ,

tanquam ad locum, nee vis a natura corporis partibus in­

fita, utad locum eafdem impellat, nee locus allicit cor­ pora ulla, fed corpora ipfa primaria mutuis all:ibus difpo­

nunt fefe per loca. panes vero corpotum primariorum ( ut globonnn) inclinationem habent in corpora, & a prirnariis ilHs alliciuncur; a terra telluris pam:)s omnes,

tam foluc & B.uid.:E, ufaqua, quam firma! & foli<l:c qua­ re etiam ad telluris corpus perpendiculariter aqua fertur ut ad fuum principium, & adjungit fe, & interiores par­ tes penetrat, ft alia: pofita: '. ranquarn obi_ce_s, no.n ob­ fliterint. Rerum ig1tur cond1tor, ne omma m ommbus e!fent, & confunderentur, non fingulis partibus prima­ riis loca, circa qua!, aut in quibus, conglobantur, & hzrent) fed corpora ordinavit primariis virtutibus prredi­ ta, quibus muroo d1fponunt fefe,& per int:rvalla in mun­ do ordiue rnirabili oombinanrur. Non emm aut propter centrum, aut.locum, aut gravita_tern _perma et, nee r­

,:11mfofa pendet 11111.ere tellNJ, pond:rtb«& lib ma f#II , u poe, a cecinit, & credunt Philofoph1 nonnulh. quod fi hbra.uo

circa centrum aliquid faceret, adjuvaret potius motum circularem; fed gravitas nihil urget.Partes vero primario­ tum globorum integris alligata: fu:11t , in illos nat rali de­ fiderio incumbunt. Q!!icquid emm terreum efr,m terr:c

uin confiuit:ita quj quid Soli hom ge11eum,i So}i _ --··,·--­

corpus, Lunaria;omnia in Lunam, & fie de ca:te 1s co:- poribus univedi. Singula: autem eorum parte_s[ms totis adha:rent , nee inde fponte movenrur; li vero mde mora:

fuerint., non folum eo redire nituntur, fed ,globorum vir-

p 2. tutibus

116 p H Y S I O L O G I JE

tutibus alliciuntur advocantt1rque.quod fi non:fieret,& .t} partes fponte fepar rentur, nee redirentadfua principia, mundus toms brev1 tcmpore diffiparetur , confundere­ turque. on autem efl: appetitus aut inclinatio ad loa.un, aut fpatmm, aut terminum; fed ad corpus , ad fontem !t ad matrem, ad principium, ubi uniuntur, confervancur

& a peri u.lis vagz p rtes revocatz quiefcunt omnes. It;

tellus_ albeit m gnet1':a on:inia, tum alia omnia, in qui­

us 1s1!1ainet1ca fI1mar!a de i materi ratione; quz mclmat10m terrems gravitas d1c1tur. Telluris vero locus

in rerum natura, a Sole & Luna, Lunz itidem ex tellure

e_rrones a S le , &ab illis motuni habent, & varias mo: t1onum fem1tas. lta pendent & cohzrent inter fe admi­

a

r bili ca na, imperance formarum effluentium vi, moti­ v1 mund1 mllru1nenta quz ocl:o numero exillunt, feptem q?os_vocant planetas, & terra nollra quam incolimus, d1gmtate_allrorum non degenerans. Hine peculiaria ha. bent fpat a, feparanturque fpatiis inanitis, & peculiari­ bus form1s fugant fuganturque , & in ordinem reducun­ tur, in illoque perfillunt. Non enim exillimandum eft ex Arillote ica difciplina, terram infimum effe elementum ex 4 &m c_encro mundi , propter gravitatem, ad quod omma grav1a feruntur, fedcm , tanquam cinerem aut pulverem, aut lucum, auc nefcio quod phantafticum fim­ plex corpus rude, tanquam iners chaos, obtinuiffe . nee quod Francifcus Patritius novus Philofophus, inte alia ex oroallre latone, & veterum opinionum crudi­ tat1b s, conll1tmt, ut has, mundi hylzi fzccs Deus, uti

   o_m11 u•n. raffiffimas e>!,fcu£iffimas,longi1lime.Lfup_eris o rnbus feponeret , uti indignifi1mas, quz cum aliis m1fcerencur, & qt1re puriores elfencias ne cangerenc qui­ dem? nee ab iis t ngerentur. Itaque terra longiffime ab ommbLts eft fepotua, tam longinque ut potuit fupponi.

Parum

L t :B E R I I. t 17

Parum animadvertit homo temerarius, Deum recl:orem mundi & naturz pofuif.fe tellurem ( plufquam ftupenda magneticarum primarum vircucum integritate przditam) fedem operis fui admirandi; in quo orruna?do - ut fac .E litterz teilantur, diutius permanfit, quam m alns glob1s ; quod magis etiam amplecl:i_tur, q_uo hum um enus, miraculum naturz, enutnt, cm alu glob1 mfervmnt & quodammodo famulantur. Manet igitur terra in fuo lo­ co propriis viribus magneticis?& pr"? imorum globoru confcxderatione , per effiuentmm vmum connexum , v1- cmiifque harmonicis dirigicur,& terminis feu polis refpi­

cit conllanter certas mundi regiones aviribus iifdem ma­

gneticis ; quas cum ignoraverint Philofophi omnes, ni4 hil de terr::E loco & pofitione proferre poterant ; in fordi­ bus, in luto, in elementis conceptis, in fimplici elemcn­ to telluris, inutili & inerti invalidoque, mifere Sophiam quzrebant. Non ell autem quo perfuaderi poffit, in centro univerfi magis terramreponi,quam Lunam,quam Solem; nee, ut in motivo mundo horum unum in cen­ tro fit, neceife eife. Non enim propter loca polita font, fed difpofita propter vires infitas corporibus illis quibus

commoventur , aut quiefcunt , fpatiaque vindicant fua, ab a!ternitate conftituta, aut a priniordiis conceffa , a quibus non deturbantur. In mundo enim globi antiquis

manent fedibus, nee Aucl:uant ; null s erroneus efl: mo­ tus globorum. Errones llella! eras habent &. definitas in definitis fpatiis motuum penodos. Q!!od fi m cen.tro univerfi, aut Terra, aut Luna, aut Sol,aut allrorum ahud dfet ut dimenfionem, analogiam, & conformitacem

- h-a b _;·et adm1.1ndi foperioris &iili:im1 convexicfrcutum=-, --

a

ita & caufam haberet operantem , & reponentem ab illo circulo, cum centrum dicacur propter circulum. At quz caufa: primo czlo terrain reponere, & fillere poterant

P ; in

118 p H "'l S I O LO G I)£

in cencro , non Lunam , non Solem 2 qualifve dici potefl: illa potentia, & undenafcitur? Vulgus philofophantium, cllm de cerrre loco difpucant, vulgares & tritas. alterca tiones de centro mundi, de effe in centro, & circa cen­ trum, inducunt, de terrre centro-, de centro gravitatis & magnitudinis, de centro a9uarum, de terra & aqua, an unum corpus fphrericam efliciant. in his fe exercenc; uci Francifcus Pacritius novHlirne adverfus terrre fphzri-­

cam nacuram, & marinam globofam convexitatem in... forgit ; terramque fl:atuit inrequalem & deformem pro..

L l D E R l I. I 19

in A. &:. quoniam G D A rell:a fpecl:atur per dioptram, erit G D A linea recla dimetiens Zodiaci, & inerran­

tis fpha:rx.Rurfus cum per eandem diopc am co fpici ,. tur Leo oriens·'.in B, & ex adverfo Aquanus occ1dens m E, erit BE rell:a linea ejufdem Zodiaci diameter, cum illam quoque bifariam fecet, cum in utraque diametro fit

cenrrum Zodiaci, & orhis fl:ellarum fixarum, necdfe efl: in communi feUione cencrum confifl:ere. EO: autem communis feclio punll:um circa quod movecur iopcra ; id itaque erit cenrrum Zodiaci five fph.rr.r. Sed 10:a non

peer montes alriores & planiciem, argumenta pecens a

fequunrur. nam ft t rra e tra en_cru fueri,t

.princi­

a

Tauri moncis longitudine, & fabula de altitudine Pici· montis ad 72, milliaria affurgence. Sed ifia vel a cyroni­ bus deridentur, & fpongiis , non fcriptis, delenda funt. Non enim tellurem effe orbicularem juO:ifque dimentio­ nibus requalem , & uniform em putandum cO:; fed abru­ pcam , majoribus continenc1bus attollentibas fe, mon­ tibufque ut altis, ita longiffimis. Omnis enim vel tyro in Mathematicis talem confitetur deformicacem circuli incegritate alienarn; rerra tamen globuminregrum & or­ hem reprrefencar, & propter ingenrem molem diametri

hre rantz inzquabilitates obfcur;r fiunt & nullius mo,

menri. Terram inmedio

$ eife univedi , neque ex

E

ij.) Euclidis propofitione pri-

p um_ Canc i & C pncorm O:elhfen orb1s (fi O:ell fer or­ b1s ctrculans foertt ) non funr oppofita puncla m orbe czlorum, fed opp fition m ?abe t 1>r-uvoo_,, terre­ frribus tanrum. pennde et1arn m r_el.1qu1 Zod1ac1 ?ppofi­ tionibus , nobis de tellure profp1c1enc1bus even1r. Sed

neque de 0:elliferi orbis concavo fphrerico ullis neceifa­ riis demonA:racionibus concludi potefi. Q!!od vero ar­ cus czleO:esincervallis rerreO:ribus correfpondent,& vi­ fui videancur affurgere & demitti fidera, nihil ur ent ilia, ur ex pr.rcedentibus fatis probatum efl:. Ira _enam de a:quinoltiis ratio pacet, contra eorum pofiuo es,

quod .rquinoclia, terra. circularirer ota, _ab reqmn ­ ll:iali cingulo telluris pendent, & echpfes 111 oppo ns

.fiunt pofitionibus Solis, Telluris & Luna:, at :te cn:m

...

. ... .

ma </)r.«vor.JM,.,,,v ceno. de-

omnes longius extra cencrum. umverfi effe po11unt. Et­

--i-

/ monfl:rarur. Veluti tJt in

D

1 - mundo AB G vifus no- O:er D centrumhorizon­ tis , fpeclerur Cancer per Diopcram in D po.fitam

oriens in G, confpiciatur

ex oppofito Capricornus

in

iam confencaneum efl: racioni , terram globum effe, re.

fpectu maximarum in fixis elongacionum, . tanquam

  {pha:rulam Colubrinre-h.om r-<Jicz_ru:Lccrram 1pfa 1,,.,,,n._,,.,o=-=n -­ ita validam & egregiam, ut m cencro fedem & qmerem haberet , coco Iabence mundo. Nee rnundum ipfum

centro aliquo gaudere, cujus termini nobis ignoti font;

nee mundus unum concinuatum ell: corpus, nee per-

fua

110 p H Y S I O L O G I .JE

ft a eri otefl orbicularem effe univeditatem,nili proba­ h1h conJecl:ura, nee fubfranriam aliquam c_ontinuam, fed difperfam in globis ; quorum prxtcr proximiores , omnes ce!ro nobis confi:are & quicfccre videntur , ut terra, nib et am rev lutione aliqua ferantur, quam ap­ prehendere m tam mcomprehenfibili difi:antia non li­ cet. Terram etiam in centro effe alicujus univerfi com­ paginis, nullis Veterum auc Recentiorum argumentis confinnari poteil:. Locus telluri-s non in medio, quia planerx in motu circulari tellurem non obfcrvant, tan.

qua1 cenrrum motionum , fed Solem magis. nee quia r,

grav1flima ad tellurem feruncur; gravitas enim non ad telluris tantum, fed ad proprium cujufque fontem &

afi:rum efi: inc inatio. _nee _quia denfillima illic repofira. efi: narura; rano a emm v1denrur, qua: magis a rellure

affurgunr, & altms confifi:unc, quia & aftra plurima denfa, opaca , & on tranfparentia, ut Luna, ut planetx, & fixx. vero adducunrur rationes ab elementorum fabrica,& qualitatibns qua.s vocanr primas,pereunr omnes

cum elementorum fabula,qux cum qualitatibus illis ma­ le acceptis nullo modo confi:are potefi:, & a nobis fatis fuperque dejecl:a & explo!a efi:.

C A p V T I I I.

L l B E R. I I. 11. I

color ille apparec ex reprzfen!atione rantum coloris,non aurem ens eft aut color. Evenit in fereno aere, tum quia lumen conceptum in raro diaphano re ertur ; hinc le is fplendor, tum quia nullum certum ob;ecl:um lumen il­ luftrat , quafi. ex privatione objecl:orum, qme fenfum fe riant, nigredo quzdam quafi in tenebris reprrefentatur; ita ab utrifque fimul occafionibus cxruleus apparet co­ lor. are etiam in fereniffimo aere, qui longiffime, vi-­

ginti aut triginta milliaribus, difiant a nobis_ monces,

cum incerte propter longinquitarem fenfus fenant_, cx­ leil:i illo colore cernuntur; picl:orefque cum longmqua faciunr, czruleo quodam umbrarili, ut ong us difrare appareanr, illuil:rant. Flavus color, urent1 1 fiamma­

t.t materix craffioris color, non element1 1gms. Non­ nulli terram colore carere dicunt, alii nigram ponuht, Cardanus pullam effe vult, fcilicet quia fxpius pulla fe tilis videtur , & optima ad generationem. Se? ha:c ruil:1- cis expetenda magis & agrkolis, non illa ouus e qua­ litas in interioribus per tantam profun?1tatem _mfi.ra_; quin potius ad candorem accedere color 1lle genumus v1-

deatur a cineris argumento, cum humore ab ardore ab..

fumpti font. Neque tamen nos terr_am tllam ficcam & exuil:am volumus ut cinerem, nonandam & pulverulen­ tam. quare nee cotius humoris per ignem confumptio

DeTel/nris ,o!ore, 4n ,ertNm a!iquem habellt. dabit nobis terram inclytam, fed quandam corruptelam,

Q

& terrx .verx cadaver , extra fuam naturam converfum.

Vi fingulis elementis Peripateticis colores attribuunt Q.Eemadmodum cum in humore terr3: v r portio dif- proprios, plurimum illi videntur aberrare, nee ra- folvitur, in alienos colores tranfit. Infc1te 1g1tur quxrunt tione aut fenfu certo niti, isenimviridiscalor-in------terram albam uamplurimL;_quod in cinere exuftohu- a9ua? u fince a nullam fenfrbus nofi:ris coloris fpe-- more (qui tincl:uram faciebat) apparere volunt. Tellu- ciem m1tt1t, fed mcertam aliquam ex luminis varietate. rem enim, tanquam cinerem exfuccum pror us & fie.. C:r:ruleum c lore ris putare, minime Philofophi- cum, ftatuunt : qua: tamen nufquam effoffa m m us cum ; cum cmam m aere color nullus fit. C ruleus vero noftras venit. a: vero albiffima funt, adnata tellun, ut

color Q creta ,

J 2,2, p H Y S I O L O G I ./£

creta , gypfum, alba marga , & frepe argilla , & calcaris lapis, faxa etiam quamplurima, ea omnia humorem con­ tinent , in cinerem & calcem uruntur , non terram fim­ plicem Peripateticorum fapiunt ufl:a; redificiis ponendis materia idonea , non principia & primordia font corpo­ rum. od vero plurima exufl:a albida font, vel cine- rea, obeamque caufam fimplicem terram, & imagina­ tione conceptum elernentum album volunt, quia quod

ab humore fecernitur album apparet , illi quidem ex

camino philofophantur, quod ligna, cum uruntur, in cinerem tranfeunt,cujus color proprius cinereus, quafi in albo fufus. Ergo fimplex ille color fimplicis elementi; & cineres elementum funt, aut elemento propinqui. At non ex lignis in camino ita proprie & peculiariter exori-

tur terra Peripateticorum inclyta. Argil1arn urito, aut terras nigriores, venas metallorum quafdam, ut fl:ercus ferri; nulllls unquam ardor colorem inducet album. Li- gna vero, quod, cum uruntur, fales habent, abinfitis fa­ libus dum aufugit vagus & incertus humor, alba fiunt; fimpliciores enim fales omnes albi fiunt. qu.:e vero cor­ pora, & telluris partes, Cales in fe non habent, aut ad­ modum craffos, nullis ignium viribus fiunt albida, nifi maceria, qua:: fomes efl:illius ignis, fales & cineres adu- rat. Videmus, cum terr.:e extremitates aratro fulcantur, aut foffre aguntur profundiores , in lucem prodire vario- rum colorum glebas. In Anglia nofl:ra aliquando per ampliffimos campos, fublutea videtur terra, in aliis locis cinerea , fape etiam rufa, nigra, alba, pulla, in quibus

L I B E R. J J. 12.J

nus funt frugiferre , & inutiles. Q!!anta:: ex profondio- ribus locis aliquando eruuntur marg.e, qua:: facundita- tem terris adferunt, crefcente in terrre eminentiis qui- bufdam humido pinguiori : non enim alte defcendunt margarum putei. Non igitur affirmare poffumus tellu- rem fubluteam, aut cineream , rufam, nigram, albam , pullam. Sed & lapis magnes tot coloribus infignitur, quotfunt terrarum minerarumque materi.-e, quot con­ cretionum varietates , quot facie & colore rerum diffi­

militudines.Optimi vero magnetes funtfofco-ferrei.Ego c11p, 2• 1;1,,

vero f1ic ex1•ft1• mo , terr.e eraffium& opacum corpus i.n- g1n. edteem. 11-

a

ternum nullum certum colorem habere, totam tamen exteriorem naturam nee mbro , nee luteo colore prredi- tam , quad ab interioribus colores oriuntur; non albo, qui opaco perenni non confentit, nonnigro, qu1ufl:u- latis convenit, qure frepe etiam calore ex puteis nato, aut halitibus ex metallis ortis, aut bitumine nigricant. Terra etiam licet fimilium & homogeneamm partium fit , minime tamen in omnibus, vel magneticis internis partibus , eofdem referet colores , in lucem fi perveni- rent. Alicer enim centro proximiores , a.liter eminentio- res erunt coloratre. ubique enim varia natara in illis qua­ litatibus ludit. od fi certus aliquis color in internis prrevalere videatur, ille erit, qui fa:pius in optimo ma- gnete cernitur ( perfecl:iffima fua fooole) Color nempc fufco ferreus : qui opacre ctiam ejus naturre, & .reternis tenebris confentire prrecipuc videatur.

Terra calet ab infito fluore.

omnibus & g alllina & fegete feliciteLproveniunt_Sic   in ca::teris regionibus omnibus, in Gallia, Italia, Ger­

mania. Sed neque tellus interior & vere magnetica agri- colis petenda magis. Nam in fuperficie nat.:e terra:: ar­ gillacere, gypfe.:e, creter.:eque qure magis magneticre, mi-

nus

C 4-

12.4 p H Y S I O L O G I J£

C A p V T Iv.

De terr c11/oribll4 & inftti4 viribm.

C

Vm pauca: admodum vera: telluris partes in lucem veniant , natura non multum follicita fuit de tellu­

ris coloribus, qui nulli funt nifi lucis fplendore illufl:ren­ tur. Elementarii Philofophi, qui fimplicia fingunt ele­ menta, qua:rnnt ficcam terram fimplicem, certo aliquo colore infignitam, nee unquam invenerunt. Terra: vero color nullus certus, cum omnes in ilia colores cerni pof­ fint, fi in lucem veniret, vel ah ipfo fundamento & ma­ gnetico globo eruta fi fuerit.

Maximam partem hujus globi el.Te .t1uidam, aquam fe­

paratam , falfom efl:. Tellus enim pra:valet in rerum na­ tura, firma, folida, & confrans: laxi humores marium, fontium, & fl.uviorum vix comparandi Cunt cum tellure in ulla proportione. tellus ipfa humorem infitum habet, non fcparatum; quod enim ficcum , fomme aridum, &

pulverulentum efl: , pars efr telluris extra foam naturam genuinam pofita, agraviori & iniquo calore labefacl:ata.

Tellus internum habet all:um quo .t1uunt aqua:, fpiri­ tus de tellure erumpunt ab aquis; qui calor forma ejus efr & anima: infervit, non minus quam in vegetabilibus.

are ridiculum efr putare, tellurem & aquas frigidas effe abfque all:u & calore , cum tellus fons fit humoris &

caloris apud nos, qui aSole & afrris per lumen recreatt1r

L I B E R I I. I 2, f

& exifrunt corpora diverforum gencmm animata, quz & in aere, in tellure, & aquis degum, fpiritu & anima, & fingulari forma exifl:unt, vivnnt, & moventur. Anne animam negare telluti & primarias facultates convenit, animalculis ipfam conccdere & defpell:is frirpibus ? vcr mes , culices, mufca: animam vindicanc & habent, tellus cxcors , inanimata efr. Cochlea:, fquilla: etiam in hoc tellurem foperant. Q.!!id? quod arborum mufcus, fpon­ gia: , & miferrima pufilla gramina, qua: excrementa funt & quafi corruptela: terrarum,animam habent.Q.!!id? non eodem modo font in tellure organa, ficut in animalibus ca:teris? quadrn pedia gradiuntur, & tibias habent. Tel­ lus paffus non facit in ambienti, fed movetur diviniori & magis pra:franti volutatione ex anima primaria. Mens enim in illa non eget tibiis ; non enim in globis eodem modo organa requiruntur atque in czteris corporibus. Habet etiam tellus foam formam , habet fpiritus inter­ nos, qui effiuunt redeuntque, menfque agitat molem. Tellus variis agitationibus fibi cavet ab aliorum globo­ rum injuriis. Sicut animata efl: tellus, animam habet & Sol, Luna czterique errones non funt fine anima , re­ liquarum frellarum admiranda corpora etiam animata. Siquid in univerfa rerum natura cxcellit, illud anima efr. Anne totus mundus,anne globorum omnium & prima­ riorum corporum natura iners? an magis excellant cu­ curbita: rotunda: & melones, quam aftra? Ridiculum efr, nos vermes & fcorias telluris·, tam abjecl:e de majefrate

in eminentiis ; in internis & profundis partibus proprius corporum primariorum fentire. Anima eH all:us corporis

-------'&-genuinuscalor. ···········------------   organici.Jn cellure non folum a infitus pe..r.uni-­

Hix t4hie ea:uttfu• memia.

Tellus efr globus in mundo primarius , folidus, rotun. dus, fucco incerno pra:ditus, cujus effiuvia fontes Cunt & maria.

In fuperiori parte & circumferentia telluris oriuntur

& exi-

ver1am molem; fed etiam adnafcentium, excrefcentium, fupervenientinm entelechia: ab illo pendent. Organa fi defideres, ecce tibi polos & a:quinoll:ialem & meridiona lem , convenientiam partium ejus homogenic...rum. vi-

Q 3 dere

12.6 p H Y S I O L O G I J£

a

dere etiam licet in eminentioribus partibus venas gleba­ rum, falium, metallorum, lapidmn admirabiles thefau­ ros , in profundillimis eriam & maxime homogenicis & magneticis fibrarum ordines & proceffus rerum. Otiofa ilia & fi:upida cerebra, qui otium & tam alrum lilenrium in primario & excellenti corpore fabulantur. Tellus igi­ tur Numine foo elius & liberius movetur, quam nos movemur, fine laff1tudinc, fine vitiofo errore ; cum aliis

fideribus, maxime Luna, amica confortia habet. Solem obfervat, a quo recreatur impelliturque, cujus lumina,

converrendo fefe ob falutem fuam, & omnium fupra ejus corpus nafcentium incolumitatcm, recipit per vices & fucceffiones.

C A p V T v.

'Ierram non proveni[le ah hNmore,jl11ore,a11t 4<J/'"·

T Erram ab origine firmam & folidarn fuiffe, non ave.. ritate alienum videatur: nee totum hunc globum

ex fluore & aqua, ut Veteres nonnulli exifi:imabant, con.. creviffe. Homerus, Orpheufque oceano, omnium aqua­ rum fcaturigini, multa tribuunt tanquam deorum homi­ numque genirori, animumque ab aquis, & aquam effe,Ii­ center &poetice fingunt.Thales pra:cipuum elementum aquam pofuit, quod videret in toto hoc ambitu terrarum cuna:a procreata>exfluorequodam & ex humida materia initium fumpfiffe. Semper tamen cum nafcitur aliquid, non illud,quod femen aut propago apparet,& fluor efi:,aut

aq u::r,fed-fluidmrrquiddam--in-quo-naturam-etiam-firmio ­

rem & confiantiorem ineffe manifefi:um eft. Pofuit nam- que fummus artifex globos firmitate ftabiles, partium di­ gnitatibus primariis confpicuos, quz in fluentibus ef- fe non poffunt, nee in fluoribus innafci. ita & confufio

omnium

L I n E R I I. 117

a

a

omnium fuiffet flucnte mundo ; & in fluoribus vagis & incertis cert.z dHl:inttiones, caufis certis profl.uere non poterant, ruerenrque in fe incerta incerre, nee virtutcm immitterent,nec vim jufi:am inferrent.Qgare aut ab a:rer­ no globi font ex materia confi:anriore formati , aut mun­ dus in principio fummo rectore ita pofitus, ut pra:cipuz partes, qua: globi funt mareriati, lint certioribus funda­ mentis conftrulta: & fi:abilira:. nam divina illa potentia, qua: creavit,non vagum creavit,fed jam tum confi:antem, pofitionemque in globis moderantes vires primarias fi­ mul in materia convenienti immifit. Q!!od fi fl.uorem tantum primogenium procreaffet, non aliter feciffet, ac

fi quis alto pelago naviculas ruditer infi:ruttas fine anten

nis, malis, anchoris, am nautis ipfis, commififfet. Sunt enim in tellure potefiates infita:, motus , & pofitiones moderantes. Q!!are male illud aFrancifco Patricio pofi­ tum, quod omnia corpora vel fluor font, vel ex fl.uore

conflata. Nam & terra firma :Evum habet, cum foluto humore zquale, exil:abatque a primordiis, non pofiea ex

humore concrevit. QE,anquam & aqua fapius in parti­ bus quibufdam in duritiem tranfit fi:abilem , terraque & terrena aliquando in humorem folvuntur. Multo autem minus folutus humor telluri anteponendus , cum exigua tantum ejus quantitas fit refpectu molis telluris, tellufque undique de fucco fuo infito partes calore fufas verfus pe­ ripheriam emittit, & humores in fuperficie fcatentes au­ ger. humor vero & cinis non funt diverfa elementa, fed diverfa corpora, qua: in roto unum funt, & connafcun-

a

-··tur_,_inpartibu fuEara11tur. It vera omnis & homogc­ nica pars telluris in mareriam diffimileni]ecernitut--:-Q:!!od fi fluore globus hie nofi:er provemt , excrevit tandem in 11:abilem & firmam materiam , in fluidum omne ope­ rante namra, qua: eadem cum femper fit in continuaro

opcrc,

I 1.8 p H Y S I O L O G I .iE

e

opere, proculdubio jamdiu tota moles globi hujus in fir­ mum concrevHfet corpus ; eoque magis, quod vix mil­ lefima pars remanet liquida, qua: ab omni a::vo homi­ nibus per monumenta literarum nota, eadem fere nunc efl: atque apud feculum prius. Nulla enim ex facris litte­ ris quinque millium annorum hifloria, aut Chalda:orum, aut JEgyptiorum annofis relationibus , magna mutatio confpicitur, nee crevit aliquando terra ficca, & emine­ ba: latius, quia marja non minus aliis in locis inunda­ rent, pelagufque fedes novas obtineret. Francifcus Pa­ tritius fluorem terram e!fe vult, & ex fluore concreviffe contendit, quod terra, quad etiam lutum funduntur, & ignibus liquefcunt . Conditoris , inquit, jutfu terra in unum ef.l: redacta locum , & fluere defiit , & in fe den fata confif.l:it , non tamen prima::va:: Cua:: originis memo­ riam penitus abolevit. Nam etiam cum fluit, lateres terra & aqua conflanmr, ii in fornacibus, ut durentur, excoquuntur. Eorum qui igni proximi font, non folum aquam, qua: iis inef.l:, ut reliqui omnes in fuccum a­ gunt, fed etiam folvuntur, .& liquefcunt, & fluunt. Ci­ nis, Ariflotele docente, terra efl:. Is cinis, vitrariis for­ nacibus injell:us, prius fluor fit, deinde vitrum. qua: res, inquit, tef.l:imonio funt, terram omnem vehementi igne in fluorem poffe vern. Terra ergo omnis , fi non fluor

efl:, fluxilis tamen efl:, quia efluore prima::vo ef.l: confli­ tuta, & in fluorem funditur. Sed longius ille avero ab­

errans, hac ratiuncula minime pra:valet. Nam neque terra, neque cinis, nee arena, nulla metallorum ficcio-

ra recrement Jluunt fuis viribus &j[!!lata potentia; q!]Od···· ···· oportebat rationibus & experimentis confirmare. Sed terra, pulvis, arena, ignibus admiflis fluunt; ita fufionem habent vitream, cum per minima permixtus ignis, qui fluor ef.l:, corpufque per ignem attenuatum in humorem

liquefcit;

L I B E R. l I. 12..9

liquefcit. n_on aliter tque ci is_ ffufa a ua: quantita e largiore Huit & fund1tur. Q!!1 1guur qmd calor, qmd ignis fit, vere noverit , facile terrenotuin corporum fu. fiones & vitreas conBuentias intelliget ; ca::tera vero cor­ pora, ut m talla, pix, cera, _refina, fl unt abigne, fed facilius, qu1a humorem comment ubenorem; fluunc ca­ men urgente penetrabili fluore, qui ignis efl.

CAPVT VI.

De terreni globi fammitatibMS & aquarum mole. De partibMS conjpi&uis & eminentiarum

mutationibMS.

P

Of.l:quam de telluris partibus verioribus , & magne_ti­ cis viribus dictum, fuperell ut de tellure tota rat10- nem habeanms; non ita quidem ut percurramus ea o­ mnia, qua:: de terra, & ejus partib s, & accretis corp r ­ bus, in quibus 11aturalis Philofoph1a verfatur, ab erndms prodita Cunt, fed de iis tan um icamus_, _qua:: maxime & pra:cipue ad magna: telluris totm cog 11t onem fpeltant, atque vel ignota, vel male pofita a 1:11aJorib s funt. Te ­ ra fpha:rica, ca:terorum globorum mf.l:ar, a natura ord1- nata ef.l: firma & cogf.l:ans , vago humore in fummis par­ tibus & cavitatibus fuperficialibus perfufa tantum, non

grandiori multo quantitate b eo humor vincitu , ut vulgo philofophances fommant! adeo _ut1 nee p n cor­ poris proportione a::quetur, fed 1'lgent1 fubf.l:ant1a: te ­

rena: profunditate longe eque uper tur aquarum vis

.  ...omnis._Q!!are eorum op1n1g..., qm dec1es terram Clf(;C:'.' dere exif.l:imant, penitus explodenda. Nam cum globi totius telluris diameter , fit circiter 17 1 8 milliariorum Germanicorum communium, aquarum & maris profun- ditates quant fint facile ubique cognofcuntur. nam

R pra:cer

_.   _

l 30 p H Y S I O L O C I .Al

pr:rter pauciilima quredam loca, qualia funtad Scandi lictora , quorum fnndus non exploratur, przcer aliquot quorum meminit Plinius, & navigationes qu.Ed m In­ dic.E oftendunc, (reliqua omnia centum, aut forfan quin­ quaginta orgyas non mulcum fuperant) nihil eft quod cum globi diametro conferri pofli t. id unius aut duo­ rum milliariorum profunditas valec,ad 1718? cum etiam non in tota fuper6cie , fed partibus quibufdam, & quafi in dimidiata totius tantum globi peripheria terram al­ luit, reliqua pars eminet ficca, & terrena moles confpi­ cua fluviorum rivulorumque varietate & frequentia or­ natur, qui ut lati non funt & fpatiofi , ita alti parum & profundi. foncium vero fcaturigines, non tam ab interna aliqua dulcium aquarum magna mole & copia, quam ab humorum quadam incitatione in viis, quibus impellenti­ bus, augmentatione fpiritus, aut declivitate tanquam in

venis ortorum, aut a mari & montibus alleltorum deri­

vatorumque, erumpunt. Pofuit igitur natura tellurem

firmam, ftabilem, compaltam ex denfa& craifa materia in globum conformatam, cujus partes qua:dam vel in humorem folvuntur, vel ipfum effi.1ndunt, vel ab alio.. rum globorum effufis formis, aut radiis, humores copio­ fiorcs ad extimas panes alliciuntur. Non enim celluris corpus,nt fomniant Peripatetici,adeo ficcum efr elemen.. cum, ab humore omni feparatum : aut (ut ex his alii am­ plius delirant) canquam cini autpulvis, omnium apud nos corporum aridilf1mum , fed humorem & fuccum in­ ficum & congenicum ubique cpntinet fuum.. Neque

L I B E R I I. I ; I

vires ofiendunt fuas , cum diutius in igne:correntur, quo alieni humores abfumuncur. At fi illz ipfz vehemen­ tiffimis urgetenrut fervoribus per lo11gum tempus, o­ mnem timul virtucem cum Cucco innato amirrerenc. To­ r,.Jgirur terrena inclyta fobfl:ancia hum_orem habec, fu ,.. cumque innacum, n n vagum, ut ma ·1a & fonces, fed m firmicudinetn denfat1 & craffi corpons temperanm1, & im bibitum a.b ipfis primordiis. In eminentioribus vero partibus pkrumqne im erfe6l:a eft., vagis & alienis hu­ moribus fredata, in. vanas formas 1mmucata , multarum caufurum injuriis expofica, aut .ardoribus vehementiori­ bus in :ft:eriles arenas, in pulverem, & cincrem reda6l:a.

Interior vero fubfiantia omnis, rerra firma, & firmiter concreta eft , omnibus dotata viribus, quz hie in magnc­ te lapide confpicinncur; in plurimis etiam aliis .corpori­ hus magneticis agnofcuntur. Tota moles telluns globo­ fa eft conference fe , & illabente in cavitates & profun. tliora'loca aquarum pra:cipua quan i ace, '!uz i vafl:illi mis maribus arcum faciunt circuh m penphena, cum in globofam figt1ram fimul cum cellure conformant fefe. Terrz vero magna:: & monces altior s, licet. peripheriz qua.ndam ina:qualitatem faciant, ex1gua tamen eft re(pe­ a:u cotius, nee orbem cerrarum deformant. Nam hcer de moncium fomma alcitudine non fit una fencentia, ta­ men nulfa fanior opinio convenienti in nacura fpha:ri­ c:x: figur:x:, ad mocum & confervacionem idonez, adve ­ fa efl:. Eratofl:henes moncem altiffimum aifurgere volurc

fiadia 1 o Cleomedes 1 5 , Alhazen milliaria 8, Dic ar-

; ------··enimmagne.s.., aut magnecicum..J.1llum corpus , humore

•·--ehns--1-2.-5'-6-paffus-rcui a....plurimis. a:&..1·

mtr., qud=o ---

1' -

caret, quern fimularque ab ignibus violenrioribus amittit, vires omnes evanefcunr, inucilismanet cinis, tanquam partis relluris ene8.:um ab ardore cadaver. venre vero for­ rcz , argilla: , & creterz magnetic tcrrz, ab ignis calore

vires

Alpium adfcenfus longo trat.l:u c _1 milhar!orum. Se alia eft longimdo adfcendens m mnere , aha perpend1- cularis altitudo.Arifl:oreles in Caucafo monte Solem no- 8::u collucere fcribic cam mane quam vefperi ad certiam

R .z. ufque

I 32. p Hy s I O L O G I .IE L I :B E R. I I. I J J

ufque partem. Pomponius Mela memoriz prodidit, Ara- que exaruHfe ajunt Veceres , continentique acceffiffe. biam adeo in alcum affurgere montem, ut quarta vigi- His etiam accedunt indicia marise prifca proluvie recro- lia Sol afpici queat. Et Plinius de Cafio monte in Syria a6H, id qnod ftruppi & conchulz aliaque marina ince- idem a.lferit, quern affurgerc quacuor millibus paffuum gra, alia in lapidcs converfa, in regionum e iterraneis,

fcripto reliquit. Sed ha: fabulz male atantis viris ere- ut in Anglia, fapiffime oftendunt. lea vane Jacl:acur &

ditz funt, maximeque quod geometricis demonftratio. mutatur telluris facies exterior. Terra admHfo mari dif- nibus abfurdz evadunc. In Tenariff infula Canaria fcri- paruit, & navibus nunc onerarii navi atur. Olim I a- bunt culmcn moncis 72 milliaria excedere; fed qui ii- Ii.!! Sicilia adjuncl:a: cum vero utnmque mgens mare v10- lac tranfeunc Nautz peritiores , falfum effe referunt. lends flatibus adverfis incurri.lfet, aut anguftia ilia terra:

Nufquam enim Natura tam monftrofis partium figuris motibus quaffata euet, infula Sicilia a concinenti abru-

terminos conveniences excedit, & tamen mons ille ad- pea fuic. Circa Peloponefum cres urbes vehementi ma-

modum excelfus.,, recl:a quadam altitudine alios montes ris impetu merfa font, JEgira, Bura, Helice, in edito lo- fuperare videcur. Cur vero cavitates, & maria in quibuf- co tit.I!. In Britannia multi pagi intra patrum noftrorum dam locis fine pocius quam aliis, in aliis monces & prz- memoriam, fimul cum facracis cemplis & turribus, flu- ruptz rupes ex longis in nacura mutationibus exifiant, cl:ibus marinis periere. Terram vel mocu,vel incernarum cum totius ambicus cerrarum com pages variis mucacio- partium receffu in Belgio fuperioribus annis _fuhfediffe nibus, vencorum proceJlis, aquarum flucl:ibus, cerrz re- conftac , mareque illic nunc lacum & amplum m Zelan- gionariis motibus obnoxia fit, facile eft incelligere. lea dia exiftit. Credibile per longiora & mulca fecula, mul- ab avis nofiris accepimus, vidimufque ubique in omni fe- ca & admiranda poife fieri & moveri, uc olim in Adanti-

.re regione maritima mutata, cerras perfracl:as & flucl:i- co mari, Adantidum regionum inccricus. EtGr ciz ii-

bus convulfas,mare quibufdam locis obftrucl:um & in cer- Jacz aflucl:ibus maxima: clades. lea variis mucacionibus

ram firmam converfum,ofiia fluviorum corrumpi, & mu- & magnis obnoxia eft telluris convexicas, involucrum tari aquarum curfus, T anais, Nili, Rheni: Montes quof- adnacum five crufta: non tamen corruptda illa adeo pro- dam natos, uc in Italia Modernum; lnfulas emerfiffe ut funda in vifcera cerrz repit, ut przcipua ejus & grandis

Anariam ; terram ficcam jam a Memphi :id h:thio- natura immutecur. manet interim corpus incegrum &

piz montes , foiffe mare, ut cradit Herodotus. Scribunt magnecicum, extrema: parces, tanquai:n in nimaliht s Grxci, Arifioteles, aliique, diucurnitate cemporis facl:um cutis & crines, to[ius motus fequuntur, m qmbus omma effe ut mulca loca, quz olim aquis obruta, nunc ab illis apud nos vivencia genera_ncur. arium ut profundi a-

l_ib_e_ra_in_h_abicenrnr, multafque olim reg io_n_e_s_fl_o_re n t=e s_,_,       t=e=s n=o=n=ma=gnz, ita celluns fupenor pars, d1verfa _m_- _

-t qua: nunc fufi aquis latent. Infulz celeberrimz Rhodus cerna magnetica fubfi:a tia, non ad odu pr funa.u ? & Ddus, quz olim maris erant funda, aquarum vi fuh- penetrat. Maria in qmbufdam loc1s long1ffim1s fpam_s merfx & obrura::, temporis intervallo exifiere fenfim ere. terram opperiunt alun qu . Oceanus. mag us Atlann- pcrunt & confpici. Ingences enim finus maris alciilimof- cus ab hyperboreis reg1ombus & Arcbco c1rculo ad 5 2.

que R 3 gra-

a

I 34r p H Y S I O L O G I .JE

graduum latitudinis meridionalis, Mare del Zur Pe

ruano littore ad Moluccas ufque infulas exccnditur; rur­ fofquc mare amplum Magellanico freto per Meridio­ nalia Africz·in Eurum extendicur ad ipfas etiam infulas. Eoas & Moluccas. Incle mihi philofophandi occafio d-t... ta, de comparatione Borealium regionum ad Aull:rales:

quod in Boreali parte ampliores multo fine regiones ter­ rell:rcs inter !ropicum & circulum Arcl:icum regioni.. bus temperam, quam ex alcera parce, in qua vafiiffima maria .prrevalenc magis. acque illre quidem cerrx apcius p ficre 111 rerum na.t ra ad. comm.ercia, & ad rerumpu­ b 1c r m fedes, & 1mpena con{hcuenda, quibus arces & d1fc1plmre effiorefcunc magis & innocefcunt. Hine im­ pcri ampliora, r:fpublica:: melius infiitutre, morefque ho mun: manfoenores.Ex alcera etiam parte Chinarum reg1ones 1donex pofitre font: quare etiam incolre illic vir­ cuce & opibus func infigniores. Nefcio an aliquid in his pof!ic u iliu ol s in Borealibus .' uncle in elongatione maJon vis lumm1s m angufio mag1s aucl:a, & mora eciam major fit in feptentrionalibus fignis, & minor in meri­ dionalibus; vel quod trium planecarum fuperiorum apo­ ga:: f mper ab eclipti a in boream recedant; & quod maJon fo ru penod1carum revolucionum parce, ha­ b an.c lac1cudmem bo_realem; quandoquidem majoror­ bmm eorum eccencncorum pars in Boream declinat; feu quod latitudines Veneris boreales fempedint majo­ res, quam correfpondences aufirales. Scellarum fixarum radiancium vires ucrimque magnicudinibus & fplendori-

L I B E It I I. 131

ab.iis fit 11011 longe a folfiitio nofl:ro. quare quo tardius

procedit eo diutius manet, adeo ut.novem dicrum rem­ pore excedat.

CA p VT VI I.

Terram eircNlariter m6veri.

T

Erramcitcumvolvi diurno motu., v.erifimile videtur: an vero circulari aliq.uo macu annuo deatu1·, non 1:iujus efi.loci inquirere;. Circumvolutio1terrznoctis diei- que eft confummatio; verius meridiani alkujusccerci rel- loris ad ftellam. prope £quatoremfi:11'1ain, rev.olucio quz- dam. Hujus effe&us caufam in i:erra eife mi. ifefiumefi:

a

:a!"J.

quia tota phil0fophia magnetica plWiimis: experimentis ofiendit, natura polos eife confiirutos in terra perma- Vid, lib. i. nentes., naturales non mathematicos; vercicitatem u- dm, 111gn,re trimque atfurgere viribus prrepotentibus, totius confpi- 9• ratione ; atque cum iis polis diuma revolutio confentit.

a

At corporum nulla converfio, planetarum nullre motio. nes, nulla fenfibilis natura movens polis diftintl:a; in fir. mamento autprimo aliquo mobili ,agnofcitur, diurnx revolucioni confenciens, qure confpicua efl:, aut racione aliqua confirmata, ut in telluris corpore, fed t:mtum litp­ ponitur, & pro vera infertur. QE_are nos naturam fecu. ti, manifefiam caufam & fenfibilem,cerram propriis polis (qui nobis per artem magneticam apparent) mo.veri exi­ ftimamus. Neque enim folum confiancix, & certx & permanencis pofitionis rationc, cerra verticitate nacura

b_t_1s_fere pares font, eciamfi .1,Jacl:eo circulo+rationeS--­ q redam exill:un , uc pofiea, cum de illo circulo difpuca­ b1mu , appa eb1t. Obliquitas vire eclipticre, linere Solis, utrob1que enam requalis. Verifimilibus icaque hoc fieri propter moram Solis in Borealibus, cum ejns excentrici

abfis

imbuitllr Lcum manifefie t 11.cpoffit peri11de rnll_n_do _ toti alligari, potenciis in Eurum auc Occidencern , auc

alias quafvis firmamcnti regiones effufis. od fi pon- deris tantun1 racione quiefceret, uc philofophancur, ad quid in natura fpecl:ata illa vercicitas, qux nee motui,

nee

IJ6 p H Y S I O L O G l 1£

nee pofitioni inferviret Sed conditoris mira infiitutione vires infitz terrz (ut nofirz terrellz) ad duo certa & de.. ftinata punlta przcipuam potentiam conferunt , con.. ftantia & pertinaciter hzrentia, ut in una pofitione ver.. fus certam ccrli regionem terra perfi:aret ; zqualia & ve.. re oppofita, ut in illis tanquam axis alicujus terminis, zqualis diurnz revolutionis motus perficeretur. Neque enim, licet in tellure permanent verticitates, perpetuo certz funt verticitatum collimationes in certum firma.. menti & vifibilis cc:di punll:um, adeo ut non ica propter pofitionis firmitudinem, folum aut proprie, infi:ituanmr. Cum & terreni axis in mundo deviationes ex manifefi:is

mocionibus anobis deprehendantur. nam przceilio zqui­

noltialium converfionum , ab infiexione quadam axis

terrx fit : & poli telluris non vere & pra:cife alligati font

puncl:is , in czlo & xthere defrinatis, nee ftellis aut afrris polaribus; fed conftantiam habet terra a propriis viribus,

quz cum moventium globorum potefratibus ante multa fecula, & ab ipfis primordiis mundani fyfrematis, perpe.. tuo fzdere con{pirant; de quibus alio loco dill:uri fumus. Terra ut convertit fo, & ad pofitionem fuam reducitur, ita eifdem viribus volvitur.

L I B E R. I I. 137

Nam cum in A & B verticitas fixa fit, & axis dirigens in C & D zquinoctiali , liberz funt partes , fufis viri..

A.1--------------· iB

  D  

bus totis dverfus duo puntl:a conferentibus. In terre.. no , in zthere manente libero , nufquam detento aut _

· impedito corpore, manentibus A & B, C "'Verfus D,

-·--1--

& infita conformitate & aptitudine, & propter bonum

_J                                                  .ecelfarium_,_&..malLp..erennis declinationem ,ufi e=d v e=l ---

maxime effufis folarium virtutum orbibus promoven.. tibus volvitur. od vero Magnes in Meridiano ali- quo artificiofe pendens, hoc ip_fo circ_ulari motu_& per-

Nam

enni-non gyratur, plurima funt 1mped1menta. pnmum,

S na-

I 38 p H Y S I O L G I .Ji

nauua lapidis in aliam figuram incumbens, ex com pofitione partis ad totum, quam ut manerec foluta & Hbera in eadem poli elevatione. lnclinat enim tanquam pars , alia pofitione ad tota.m terram , ut in diagram­ mare converfionis & inclinationis terrellz apparet. Pon­ dus etiam ex materia proveniens , vel in lapide arte fub­ tiliffima penfili, motum impedit. Pra::terea movetur ter­ ra confpiratione motuum aliorum corporum, & formis effulis commoventibus, pra::fertim Solis & Luna::, quibus proportionatur,& continetur quihufdam quafi terminis. At magnetis lapidis, fruftuli terrena:: molis , nulla eft pro­ portio cum globis illis; quare nee motum habebit ullo modo perennem. lta fallitur Petrus.Peregrinus.., qui ad ccrleflem poli elevationem conftitutum magnetem or­ bicularem perpetuo motu cieri affirmat : adeo fe videri fapere concendit, cum aliis novum artificium perpctui motus imperat, quod ipfe nunquam expertus ; nullis et­ iam artibus inft:rui poteft , etiamfi terrella in volutacio­ nem natura habilis fit & propenfa. lam vero verticitas terrena, terram certo quodam puncl:o verfus deft:ina­ tam mundi partem dirigit continetque. Neque tamen neceffc erat, uti pars iUa, cum diurnz revolucionis pri­ mi mobilis polis, protinus confpiraret; poterat in alias parces collimare & perft:are. Luna enim, qua:: primi mo­ bilis, plus quam terra vires perfert fuftinetque, & ab illo circumferri dicitur, polos fui corporis non dirigit in pri­ mi mohilis illius polos , nee propter diurnam opinione conceptam primi mobilis revolutionem , omnia fecum

.,,ircumforenrem.PolosYerocorporis Lunre intelligo col­

limantes fen\per , pro lunaris curfus ratione , in ccrli

L I B E 1l I I. o,

a

licet non font volventis Luna:: poli, tamen in illis axis menftrui morns corporis manet, vigorque polaris quafi fra::num eft natura:, quo confl:ancer in fua via jufl:e cir­ cumfertur: perinde & in terra vercicitatem propcer mo­ tum efie oportet: terraque rota, profluentibus ab a:qua­ tore fuo verfus ucrofqae polos viribus, communi reliquo­ rum planecarmn inclinatione, ab occafu in ortum cir­ cumfertur. unus enim & idem verfus ortum, fecundum fucceffionem fignorum, orbibus omnibus proceffus, five infra Solem Venus & Mercurius, juxta Pcoloma::um, five circa Solem revolvantur. Pra::cerea, 110n verifimiie eft, quod verticitas terrena, orta, <lerivara & propagata

fit primi mobilis impreffi? c aliqu , aut influ u. So a enim cerra (juxta eorum opm1ones) hbera eft & 11nmun1s

a primi mobilis viribus; & ab aliis orb_ibus Solis_&_ pl ne­

tarum magis propinquis & p a:val nt1bus , vert1c1t t1s formx primaria:: vires concep1ffe v1det r. S d ut fc1ent1a magnetica polos oftendic naturales , 1ta enam & a::qua: torem in toto, & in qualibet parte avulfa. )Equator, qui magnus eft circulus, ab utrifque pol s a::qui i ans, quie­ fcenci telluri nequicquam a natura 1mpom v1d atur, e­ ft:inatus , & naturalis , & operans duorum hem1fpha::no­

rum terminus , a cujus piano ad cencrum ufque verfos

polos , cota vis telluris meridionaliter extenfa eH:; nulla alia ratione, quam ut incerta:: media:: partes· volutantur, ita in polis cerca concinentia manent : ita figunc_ur ax,s rotantur corpora non aliter atqu r ta::; aut glt,b1 ,_aut 1 .. firumenta fpha::rica. quando axis m permanenc1 men-

dtanofigitur, corpus totum Iiber ircumfertur. S d_a=d aliquam magneticam demonftrat10nem redeamu,s ut

---

partcs quafdam. Terra vero minus a primo mobili urge­

cur, & immunis & quieta conftare dicitur; quare in ipfa

magis ad motum orbicularem verticitas ineft:.Poli Luna::,

licet

circularis aliquis in terra motus appareat. Magnes coi-

locatus in vafe ligneo, imponicu.r Aaqua:: ufic liberefinatet &. Vit!, l'b 6,

nu,gn,-

undique fluitct. Polus magnet1s po 1tus ver us en- de I •

S 2. diem , ,,, ,ap. 4·

140 p H Y S I O L O G 1 J£

ori,ns.

Seprent,io. Mnitlie,.

o,ude,11.

diem, convertitur fopra centrumlapidis perorientem ad fepcencriones, ubi quiefcit. Perinde eciam motum habet fupra lanui_n riz ntis p_er occidentem,fi in ilium pau­ lulum a mend1e mchnavent, ufque ad Septentrionis ter­ minum. Hoc fac:it exiguus lapis quacuor unciarum, idem major centum libramm, maximufque magncticus mons,

····frfl-uth1ando·a·ponder-ibus-fuis-l1ber-eff -c,-iaem-faeeret·

tota terra, fi Borealis polos terr.e diftraheretur conver­ fione non naturali, globi in Eurum aut Occidentem re­ currerent, circulari totius circa centrum motu, poli ver­ fus cynofuram. Hie vero quis alius eft motus, quam cir-

cu-

L I :B E R.. I I. 141

cularis, quo natu1a ad fuas Cedes fe componit Terr.e igi­ tur Boreales partes refpiciunt cynoforam narura con-

4.1:anti; ita omnis ejus genuina pars, non deformata, fimul in mundo fedem petit , moveturque circulariter ad illam pofitionem. T otius & partium iidem font motus nattira­ les ; quare cum partes in circulum moventur , totum et­ iam movendi circulariter potentiam habet. Magnes or­ bicularis circulariter moveturfupra centrum fuum,ad tel­ luris conformitatem : ficut apparet in piano hotizoncis in vafe fupra aquam, ita in quovis alio circulo magno, fi liber dfe poffit, ut in declinationis inftrumento, circu­ laris motus eft in meridiano, fi nulla fuerit variatio; aur in

circulo magno , dull:o a Zenith per variationis punltum

a

a

a

in horizonce, fi fuerit variatio : undequaque cerrella cit­ culariter movetur natura fuis virihus,ut cum rellure con,.. venienter componat fefe. Atque Hl:e motus circularis, ad pofitionem jufiam,. oflendit eandem terram habilem crfe & idoneam, propriifque viribus fatis infirultam ad circu­ larem mocum diurnum. Platoni i moveri cerium, non nacura tamquam elementari, exHl:imant, fed vita, non vita exrerna, fed interna per quam crelum vivat. hzc vita ab illis decantata,primaria eft illa vircus globorum, in tel­

lure quidem facultatum magneticarum , qua: a forma

przcipua,feu illa vita Platonica, dimananr. In aliis globis

fuus efi cujuf.-iue peculiaris altus & inftinll:us. Solis prz­ cipuus, qui dux efi & agitator mundi hujus, infra. ambi,. tum curfus Saturni, qui otlo corporibus confl:at;. nam & czteri erronesomnes motum fequuntur Solis. Non enim,

  ab toties aJciolis decancatum pondus, immobilis terra manet, cum pondus motus fit caufa, non quietis, & in

clinatio ad foum principium rantum; cum in terra par­ tes terrz non ponderent, tum vel maxime in centro tel

luris, fed cum ahftraltz fuerint a cellure. Terra vero to.-

S 3 ta

videeat.

11. lib. r.

142. p H Y S I O L O G I 1£

a

ta non ponderat, non cendit ad locllm, non deorfum in­ dinat: facillime igitur volvicur, cum nullis concinecur vinculis, cum nullis objetl:is aut obfl:aculis ambientis, aut adjun8:is corporibus, detinecur. Navis magna vel oneraca fupra aquamfacile movetur, facilius circulariter torqueretur minima vi, fi ipfa rotunda effet; facillime ft aqua: corpus craffiufc:1.ilum minime impediret. Et tamen, nequicquam refifl:entibus undis, videmus magnetem in aere graviffimum, centum ponderis , in cymba fua orbi• culari fupra aquam moveri. Multo magis tetra in vacuo, fine a:there corporeo, cum nihil tangat, fimul cum o­ mnibus fuis efHuviis materialibus volvicur ; non enim moles tam vafl:a prohibet. Manifefl:um quod magnes, aut terra magnetica centutn aut mille librarum, non mi­ nus in fua cymba fuo infl:intl:u rotatur, quam magnes aut terra unius uncia:. Multo minus moles univerfa: ter­ rx impedire motum terra: potefl:, fi terra prona fit inor­ bem ferri, nee ullo ponderum (non ponderante Tellure} impedimcnto coercetur. Movetur nacurali appetitu, ad fuarum partium confervacionem , perfeltionem , & or­ nacum, verfus pra:fl:antiora. quod magis verifimile efl:, quam ut quafi infiniti fupremi globi prxfiantes, tum crrones, tum pra:fl:antiffimus & divinus Sol, terra nullo modo adjuti aut recreati, aut virtute aliqua acti, terram incaffum circumirent, omnemque ccdi ornatum, per­ pctuos fibique nequicquam proficuos circa terram cur• fus repeterent. Terra igicur magna quadam neceffitate , & virtute manifefl:a, infita, & confpicua, converticur ad

Solem circ;ula-riter; quo motu-folaribus-vir-tutibus.gaudett----- l

:firmaturque certa verticitate , ut non vage volverecur in omnem ca:li regionem. Sol pra:cipuus in natura all:or, ut erronum promover curfus, fie bane telluris converfio- nem incitat; qui omnes motus in orbem , tam telluris,

quam

L I B E R I I. 143

quam erronum , in una aliqna magna caufa confentiunt, quod omnes, tam tellus, quam crrones, verfos ortum fecuntur. Terra polis fuis in moru fuo dirigicur, quem­

admodum & Luna fui corporis polis, qui fem per ten­ dunt verfus polum orbis fui curfus , quinque gradibus a

polis eclipticz, cujus poli non conformantur ad revolu­ tionem alicujus fitl:i mobilis, aut ejus polos. Luna vero non volvitur fupra centrum fuum , ut terra, quod men­

firuo curfu, fatis celeri , & opportuno , Ce undique ad Solem convertat, a cujus lumine per omnem circumfe­

rentiam recreacur.

Vide plura de terra: mom cap. 3, 4, 5, 6. lib. fexti de

Magnere.

CAPVT VIII.

Terra non eonflat i,;loeo.futJ, nee direE1ionem hahet in Boream

T

& Meridiem aetZli alieujeu fjjlemate , aut poloetZ/i aliquo, aut munrli, aut gravitate aliqua.

Erram in loco fuo confifl:ere., & unam ranrum creli faciem uno polo refpicerc, aut propriis viribus, aut

alia quadam confpirance narura, non polis m·undi, faci­ le ell perfuadere; polofque mundi tantum mathemacica qua:dam pun8:a elfc, ad fupputationem motuum, cum terrz polis confentientes. Primum, quod fiell.1!, in qui-

. bus ca:lorum robora & efficientia: confifl:unc, licet fixa:> certum curfum efficiunt, tamen cum in polis ipfis non ha!reant, ne ulla: quidem earum , qua: magnitudine ali-

···· quaah.A-fl:ronomis.o.bfer.vaca:-,..1mmero-&-afl:erifmis.co gnita: func, fed variis & unicuique diffimilibus difl:antiis

disjunllre, nullis luminibus, nullis attratl:ionibus, ita in unum terr.a: punllum collimare po!lunt, ur id certum & invariabile detineant; tum vel magis cum diuma qua.

dam

144 p H Y S I O I, 0 G I 1£

dam & perpetua revolutione, tum ctiam a::quinod:io­ rum pr:.eceffione, ftella:: mutationes habeant perpetuas. Q.:2od ad fuperiora fpatia attinet, five interjed:um illud medium inter aO:ra & fiellas , fi reale cffet , non tamen ita validum evaderet , ut terram loco temperaret , ut fi­ fiere poffet terram in Boream & Aufl:rum. Si enim mo­

vetur .ccrlum totum, ut vulgus philofophantium putat, moventur omnes partes; quz igitur pars , cum in mo­ tu fit, terrz quietem procurabit, aut poteft totum quie­

tem dare cum movetur ? difputo enim de confifl:entia. polari; non igitur font poli terreftres a crelo. Talis et­

iam verticitas in Luna conftat ; nam licet menfl:rua rc­ volutionc agatur, una tamen & eadem maculamm fa­ des , ezdem maculz boreales , in ecliptica:: pund:um , polum ejus Borealem , diriguntur, non obftantibus re­ volutionibus. Sed fit in ccntrmn (quod vocant) 11:undi gravior defcenfus , totaque vis terrena in unum , ex mo­ tu illo namrali ad centrum coeat & coacervetur; ita ta­ men difponi , & certis quibufdam puncl:is confiftere, fine certa volutatione non poterat, nili vis qua:dam infita & ingenita, quam nos verticitatem appellamus , continc­ ret, certafque inclinationes fifteret. Hane eriam inve­ pimus, & ex ejus partibus verioribus & magneticis, plu­ rimis experimentis cognofcimus. Gravia defcendunt ad ima, circa centrum coha::rent ; fed in centro non quie­ fcunt propter gravitatem. Gravitas enim motus efl: cau..

fa , non quietis ; in centro gravia non font gravia ; gra­ vitas enim impellentis natur.a: proprietas ; ut neque le-

Yitas , cum cidJuperiorate11dunt c<>rpo uieti e,,_,fl:' ­

caufa. Sed nee locus in natura quicquam poteft : locus nihil efl:, non exiftit, vim non habet; poteftas omnis in orporibus ipfis. Non enim Luna movctur, nee Mercu- rii,aut Ven.eris fi:ella, propter locum aliquem in mundo,

nee

L t n E R I I. l4f nee ll:ell:E fixz quieta:: ma11ent propter locum : quare nee terra quiefcit propter locum, multo minus terra dired:io­

nem habet certam a loco.Corporadeftinata anaturafont

locis certis, quibufdam diilanriis ut inter fe diftarent, in

a

corporibus ipfis operantc natura. lea Luna per fpatia qua::dam tranfit, & fimul diftantias tellure immutat, in­ fitis viribus, non operante fpatio.,nec fpha:ris ducentibus, ut fingunt ex arte fua Mathematici pro menfora motus.

C A p V T Ix.

er

De rAtione, erneceffetate orJinationis politatum in natNr4,

imitatitme f llrtiNm ad i//tlm conformitatem.

D

Ominus natura:: mundum univerfum admirabili pro­ videntia ordinavit , corpora pr:Ecipua globos viri­

bus infitis diftinxit, qui ut vias habent & certas fuas fo..

a

mitas, ita & pofitionesfumas & confl:antes. Nam inglo­ bis vis permanens , dired:iones perpetuas polorum, non vagas & erroneas , & in omnes creli regiones verfioni­ bus -iocertis obnoxias, fed refpcB:ivas , & mtmdi certis terminis ( certis fuis punB:is) combinatas effecit. Ob eamque caufam Luna, licet via quadam & circulari cur­ fu 27 diebus, circa terram moveatur, & aliquando ter­ ra efferatur, aliquando propius accedat, curfomque in­ tendere & remittere videatur: tamen femper circulum motionis, (non deforentem Epicyclum; fimplicem emm volumus crelorum motum) five itineris orbicularis me­ dium obfervat, & in illius centrum defl:inata patte ten-

dit""quamnos_polumLunx.Jnerito 11pellamus._ltaJ:er,. rafi,ve in centro aliquo quiefcit (ut vulgus philofophan- tium opinatur ) five diurna revolutione moverur, in Bo.. ream five hyperboreas regiones, polum terrenum Bo.. reum dirigit, verfus feptem illos Triones:·& collimat hoc

T fe..

_ ··-­

J 46 p H Y S I O L O G I iE

feculo non longe acynofur::e itella, quz earn ob caulam dicta eft polaris. In cerra enim policas innata eft, in cor--

pore firmo & folido, non in vaftiffimo citcumfufo aut

<1:there, aut r:relo, aut vacuo. od quidem fi non ita c:ffet, vacillaret orbis terrarum, cum nullis firmis adjun- ltis corporibus fiftitur in magna aeris undique circum­ antis t n it:a e, dierum fimul & no8:ium, annique par­ trnm, chfl:m,St1ones nullz certz aut definit:e exifl:erent. At politas ifl:a terrena, quz plurimis demonfl:rationibus magneticis certifiime agnofcitur, non fine fumma ne­

cefiitate, & caufis maxime re9uifitis, pofita efl:, & firma- ta in nacura terrefl:ri. Alioqum, fi Peripa-teticorum & poecarU1 1 ponderibus tantum in medio quiefceret, & li­ br ta eilet terra, ut certa confifteret pofitione, inutilis dlet celluris politas, primariaque illa virtus nullius effet in natura momenti. lea eciam Lunz, five zcherez terrz, vires Lunam non dirigerent: quod manifefl:um eft in po­ lorum corporis ejus collimationibus, quz nullis .fphzra- rum infanis fl:rucl:uris fingi aut comprehendr'poffunt.

Credibile hoc etiam in czteris globis omnibus, qui et- iam fuis polis firmantur, licec non magneticis, fed foa- n m nacu_ra um diftinll:is viribus propriis. is enim, mfi ment1s mops, Solem (globum przclariffimum) va­ gum, incercum, inconfl:ancem, & volvenrem exiftima- bit, magis·quam terram aut Lunam? ita eriam errones, & fl:ellas quas vocant fixas? Iufl:aque illa Arifl:otelis alfer- . tio, etiamfi fphzrarum fuperftirionem amplecl:itur, aftra in fuis fphzris non volvi. continencur enim, & verfus

mundi--certa-s-par-tesftaeilita-funt---a-b-ingenitis·naturis-,- .. qua: perpetuo manent firmz, neque fine interim globo­ borum &,,diffipacione deficiunt. Q£_od fi abftrall::r par-

res aliqux liberz fuerint , non folum verfos globos, tan­ quam fontes ruunt, fed etiam ab illis difponuncur & di-

rigun-

LIB ER IL J

a

riguntur, non aliter atque magnes, & ferra magnetic", telluris inclyta forma, quz ab zquatore certo & natu­ rali in binos polos tendit. Magnes lapis, ferrum, & ve­ nz cerr.tque magneticz, politati telluris famulantur,

& difponi in natura defrderant pofitione terrefl:ri.

C A p V T x.

.fz.t#Jd mot#d globorum fit abipfisglobis non J/ph£ris.

N

E primi alicujus mobil s orpore:E compaginis, fiv_e

. materiahs fpha::rz op1mo am plms doll:orum am­ mos perftringat , necelfarium erit oftendere , quomodo, non tantum propter motum, ineptus talis fit primus or­ bis, verum etiam quod errones ipfi non in fphzris, & corporeis crelis hzrent, & circumferuntur; quanquam a­ pud Veteres prima planecarum orbium opinio ex 6.rma­ menti , & Aplanis imaginata volutatione originem fum­ pfit ; quod firmata in mundi centro fine circulari motu rerra, omnia apparentia fidera, tanquam certa aliqua compage concepta, circumvolvi neceffe erat. Sed quod fill:itia ilia fit totius fyfl:ematis perturbatio , verius etiam & cercius perfuaderi poteft, quod motus globorum fit potius ab ipfis globis, curfus fuos agentibus, quam ab il­ lis fphzrarum fl:rud:uris & czleftibus machinis. Mathe­ matici ut motiones planetarum numeris quibufdam & dimenfionibus menfurare poffint, circulos, fpatia, fph::e­

ras imaginati font , quibus tum propter apparenres inz ... qualitates motuum, tum retrogradationes, coadi font

--fing11la.s-fphzrasin-plureuli\ddereeccentricas..,....c.oncen-··---­ tricas ; in extimis concentricas alias , in concavis eccen-

tricas , tum in extimis eccentricas , in concavis concen- tricas. Excentricis circulis epicyclos imponunt; nee ta- men omnei eifdem utuntur fpha:ds , cum alii epicydos

T 2.. plu-

148 p H Y' S I O L O G I 1£

plures addant ; alii in fphrerarum varietate abundenr. nam ex varie difhn6l:is orbium machinis , eredem appa­ rentire , iidem numeri , tam mediorum motuum , quam 'IJO)c&a.t:pa.ipf11tflt}V, colliguntur. lta viri peritiffimi, Ptole­ mzus , Regiomontanus, Copernicus, fuas habent circu­ lorum rationes & inventiones, quibus perpetuanumero­ rum & apparentiarum confonantia correlpondet. Non tamen circuli illi funt corpora, fed fpatia tantum imagi naria, per qure corpora feruntur; aut fi per ill deferre ­ tur , cum revolutionum ·temporibus convemrent; & m revolutionis cujufque fpatiis & temporibus occupandis concepti varie circuli. Q!!od ut primum intellexeru t naturalis philofophiz fcripto es, n':que confi erantes_1 fingulis fph,uis mathematic1s mouonum van_etates , ilb amachematici, ut plnrimi eorum & prrecipm fuerunt, fphzras ftatim corporeas unicuique planetre deftinave.. runt,& naturam tQl:am perfphzras orbiculares,tamquam per capfulas , & involucr c::cleftia d1fti11xerunt .. At ita in unaquaque fphzra corporea vanas contor uen fpha'!­ ras materiales , & epicyclos , fine perpetna ruma & con­ fufione, nee imaginatione percipi nec,fingi ullo modo

poteft. Ca:lormn varietatem,& pluralita_tem, p i m o­ mnium mathematici invenerunt,non ph1lofoph1. dhvero ut motus, afped:ui noftro incomp?fitos, metirentur, fop­

ponebant circulos quofdam, & v1as, qmbus apparent1a: falvarenrur, & quantum quifque procederet, cognofce.. rent, tum motuum periodos ut certis tem o_ribus de ni­ rent; quia non poterant ha'!c corporis mphc1_vol tat1one

•·-- diftinguere:-quis-enim amhulantis CUJU c:tr <>. - -- tum comprehendere, nifi in via illa m nfuras fecem 1

area fc moventis corporis , aut temponbus & menfuns

notate poterit? Sed cum nulla in ccelo vifibilis area, nul- itineris viiibiles notz, aut differentiz, coguntur Ma-

the-

L x n E R. I I. 14.9

thcmatici fupponere ambitus quofdam, & tanquam cor­ pora realia & materiata imaginari : quz arti6.ciofe 6.cl:a Philofophi arripuerunt, & in mun o tan<Juam rata ut necdfaria contendunt. Veteres Ph1lofoph1 propter v1fi­ fibilem illam ca'!ruleam concamerationem & mocum a­ firorum, moveri fuperna circulariter videbant. fenfibus vero diveditatem ccelorum, & multiplices orbes, cum

non perciperenr, unu tantum ca:lum f°:p rne divinum corpus, totius mundi {1mple.x ft ma exifhmab nt. Sed fequens :x:tas aliter de fupern1s Jud1cabat. .£gyptu, Chal­ dxi, Gr:£ci, pr:x:cipue Plato & Ari.ftot les, c m a im d­ vertercnt o6l:o diftincl:os motus,qm umco fub3e8:o mcua.. ti non poterant,ocl:o etiam ccelos afferuerunt, firma_men­ tum,in quo omnes 6.xre elfenc 6.rm tz, erron s. 1rn:a­ mencum idem quod primum mobile, e3ufdem mc1tat10- nis & volventis naturre. Deindealii in Aftronomia & ob­ fervatiombus magis diligences & induftrii, ut Timocha.

ris, & poft illum Hipparch s, P? h°:nc etiam Menelaus

geometra ; qui crefceme fc1ent1a 1 d es, fua contu runt n1onumenta, moverique 6.xas duphc1 motu ex vams per

varia fzcula obfervadonibus invenerunt. quare cum uni­ co fimplici corpori unicum tantu!11 mot°:m attribuen­ dum cenferent, coalti funt hunc Jam novner repcrtum motum 6.xis adfcribere, diurnam revolutionem in aliud

ccelum foperius transferre : ita novem facti font orbes cceleftes. Poft Ptolem:Eum annis . M c x L Alphonfus Rex anno Domini M c c c , Georgius inde Purba­ chius, & Johannes Regiomontanus invenerunt, pra!ter

•· dicl:osmot-us,-tertiummotum,_quem.acceffus &J c ffi_m_ccs

dixerunt. Q!!are & aliud novum fabric tum eft ccelu inillo , ut motus hie novus pediceretur ; 1ta decem ca:h defiinati font ab artificibus ad motus definiendos. Sed Philofophi plurimirecentiores, ut oracula omnia Ari-

T l ftote-

I 50 p H Y S I O L O G I .J£

fl:otelica , ita crelos .tantum 8 admittunt, noviter inven-.. cos11011 admittunt; non debcre eos crelorum dignitate aut realitate cenferi,qui nullum afirum deferunt, nullo vi!ibili corpore difcernuntur. Alii vero admittunt, & in Mathe­

maticorum meffem irruunt falcemquc mittunt; ut vecu­ fiiores Philofophi 8 ccdos, a Mathematicis acceptos, ita

hi omnes amplell:uncur, ut plebs & vulgus philofophan­ tium, decemque orbibus fupra medium elementare de­ fcribunt. Antiqui mathemat1ci vias invenerunt, circulos imaginati font; antiquiores Philofophi , adhuc rudes in philofophia (quanquam modernorum fcicntia non mul­ tum ab corum fimplicitatc & ignorantia differre videa­ tur) corpora pofuerunt, orbes eccentricos, concentricos., epicydos. Eudoxus plures concentricos cuique plane­ ex orbes ailignavit, & xxv ordinavit. Calippus concen­ tricos fccit 3 3; alii 5 5. Ptolema::us induxit nonam fphx­ ram; Tcbith iis addidit & decimam. Averroes fufiulit omnes, prxter oll:o orbes. Alpetragius fufiulit eccentri­ cos & epicyclos. Nicolaus·Copernicus vetufiiores opi­ niones revocavit, & ordinem planetarum invertit, &:. tamquam novus Afironomix Atlas novis hypothefibus moms emendavit. Baptifia Turrius, & Hieronymus Fra­ cafl:orius homoccntricos ad numerum 77 adduxerunt. In motu corporum celefl:ium cam .firmamenti quam fphzrarurn cuculos five fph ras reales .fingunt, circum­

ducentes circitores contra vell:os,anticircitores.In Apla­ ne 6 vel plures, pro Saturni revolucione decem, pro love tmdecim, pro Marte novem, pro Sole 4, pro Venere 11., proMercurio totidem,proLuna7;ita c6-9_fintomnes.­

ita qui mechanice in fphxris materialibus aut circumdu- ci, aut vehi, aut trahi globos exifiimant, in multas ab­ furditates incidum. Tvcho Brahe nemine hoc feculo in­ ferior' magnus obfcrvator (/)e:uvo,4.Jt,JV' aliam viam inve-

nit

L I B E R I I. Ip

nit a Copernico diverfam , aquo. ut prreclara in Mache­

maticis accepimus, ita majora aliquandoavide exfpeti:a-

mus. Raimarus quidam Vrfus in fuo fundamento afiro­ nomico etiam novam pofuit tocius mundi fyfl:ematis or­ dinationem. lfia quidem, licet diverfa, & contraria, non tamen font. Afironomorum deliria ; fed quifque vir do- ll:us quzric, quomodo cpa.evo (i), curfibus 'Ur,iT119lcrec, ad calculum convenientiores perquirere poffit. qua:: necef- fario fieri oporcet, etiamfi vera corporum Philofophia , & crelorum fcienria cognita fit & perfpeti:a. Scd Philo­ fophi qui naturam qurerunt orbium & globorum, pee- cant magis, dum mathematicas pofitiones ceu reales ad­ mittunr. Mathematici pro falvandis apparentiis necef. furio multos circulos imaginanrur, nee font illa dclira­ menta, ex cenfura Patricii novi Philofophi , qui etiam exifiimat afira fpiritu proprio vehi, animo moveri, intel­ leti:u,ordine regi. id auteml:um pofiea fpell:a bitoriofu s incatfom Ph1l0Cophus, opinione fuafatiatus, crelum fine ufu Line motuum przvidenria? ita nullius ufus illa erit fcientia. Maximo igitur honore dignf doll:iffimi illi & Ia. boriofi, qui apparentias obfer are,moru menforare f t ­ gunt, curfus indicare, fyzyg1as ofl:enderc_, geome .n 1 ali5 in ccdum adfcendere conrendunt: ettarnfi varus 1lb utuntur principiis, & fundamentis, variifque hypothe­ fibus. Nos vero de natura cceli & fuperiorum corporurn

diti:uri fumus , non ita tamen quin honos jufius manea_t .. Machematicos. Atque primum a Luna, in.fimo afl:ro, exordium fumemus. quod fi in fphxris globi ipfi hxrenc,

a

&in-1His-fer-untu-r,-quomodoLunre .eadem-facieS-deiua---­ fphzra nobis femper apparet? Luna in Epicylo rmata fupra eccenrricum circ lum _movetur; Ec_centncus ab occafu in orcum, Luna in Ep1cyclo modo m occafum, modo inorn1tn, fuperiori ca:li loco ad inferiorem: u